Συμπληρώνονται φέτος δέκα χρόνια από το ελληνικό δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015 — μια κορυφαία στιγμή πολιτικής έντασης, η οποία άφησε έντονο αποτύπωμα στη δημόσια σφαίρα. Πέρα από τον συμβολισμό της «λαϊκής βούλησης» που προέβαλε η τότε κυβέρνηση, η επιλογή της διεξαγωγής του δημοψηφίσματος ήταν —κατά την παρούσα ανάλυση— στρατηγικά εσφαλμένη, θεσμικά προβληματική και, τελικά, πολιτικά αυτοαναιρούμενη.
Αυτό γιατί: α) η κυβέρνηση είχε νωπή εντολή, β) το ερώτημα παραβίαζε συνταγματικές πρόνοιες, γ) το επίδικο κείμενο είχε αποσυρθεί, δ) οι διαφορές κυβέρνησης–δανειστών ήταν οριακές και ε) το τελικό πρόγραμμα ήταν χειρότερο από τις αρχικές προτάσεις.
- Η Δημοκρατική Εντολή του Ιανουαρίου 2015: Ηδη Νομιμοποιημένη Διαπραγμάτευση
Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ–ΑΝΕΛ είχε λάβει σαφή και νωπή εντολή από τον ελληνικό λαό στις εθνικές εκλογές της 25ης Ιανουαρίου 2015. Συνεπώς, η λαϊκή εντολή για διαπραγμάτευση ήταν ήδη νωπή, δημοκρατικά νομιμοποιημένη και θεσμικά κατοχυρωμένη.
Η απόφαση να προσφύγει σε δημοψήφισμα μόλις πέντε μήνες αργότερα φανέρωσε κρίση στρατηγικής κατεύθυνσης και αδυναμία ανάληψης πολιτικού κόστους Αντί να λειτουργήσει ως μοχλός ενίσχυσης της διαπραγμάτευσης, η προσφυγή στον λαό λειτούργησε ως τεχνητό υποκατάστατο πολιτικής αποφασιστικότητας.
- Το Συνταγματικό Πλαίσιο: Ρητός Αποκλεισμός Οικονομικών Θεμάτων από Δημοψηφίσματα
Το άρθρο 44 παρ. 2 του Συντάγματος προβλέπει τη δυνατότητα δημοψηφίσματος για:
- κρίσιμα εθνικά θέματα, και
- ψηφισμένα νομοσχέδια, εξαιρουμένων των φορολογικών, δημοσιονομικών και οικονομικών ζητημάτων.
Το δημοψήφισμα του 2015 δεν εμπίπτει ούτε στην πρώτη, ούτε στη δεύτερη κατηγορία. Δεν αφορούσε εθνική κυριαρχία, σύνορα ή διεθνείς σχέσεις, ούτε επρόκειτο για νομοθετική πρόταση. Αντιθέτως, σχετιζόταν άμεσα με δημοσιονομικά μέτρα, φορολογικά καθεστώτα, ασφαλιστική μεταρρύθμιση και όρους χρηματοδότησης.
- Δημοψήφισμα επί Ανυπόστατου Κειμένου: Το Working Paper που Είχε Ήδη Αποσυρθεί
Το ερώτημα του δημοψηφίσματος αφορούσε τις προτάσεις των «Θεσμών» (ΕΕ, ΕΚΤ, ΔΝΤ) της 25ης Ιουνίου 2015. Ωστόσο, κατά τη στιγμή της ψηφοφορίας, το συγκεκριμένο κείμενο δεν ίσχυε πλέον, καθώς είχε αποσυρθεί στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων.
Επιπλέον, κανένα από τα επίσημα κείμενα δεν ήταν διαθέσιμο στον ελληνικό λαό σε έγκυρη, ολοκληρωμένη μετάφραση. Ο πολίτης καλείτο να απαντήσει με ένα ΝΑΙ ή ΟΧΙ σε ερωτήματα τεχνικά, ασαφή και νομικά περίπλοκα, δίχως πραγματική δυνατότητα κατανόησης των συνεπειών.
Αυτό συνιστά παραβίαση της αρχής της ενημερωμένης συγκατάθεσης και πλήττει τη νομιμότητα του δημοψηφίσματος ως θεσμικού εργαλείου.
- Ελάχιστες Ουσιαστικές Διαφορές: Η Πολιτική Υπερδραματοποίηση μιας Τεχνικής Απόκλισης
Η ελληνική πρόταση των 47 σελίδων του Ιουνίου 2015 και η πρόταση των Θεσμών παρουσίαζαν ελάχιστες ουσιαστικές διαφορές, περιορισμένες κυρίως στο επίπεδο των συντελεστών ΦΠΑ και σε δευτερεύοντες όρους του ασφαλιστικού.
Η ρητορική της κυβέρνησης περί «εθνικής αξιοπρέπειας» και «επιταγών ελευθερίας» υπερκάλυπτε την ουσιώδη σύμπτωση των βασικών μεγεθών: στόχος για πρωτογενή πλεονάσματα, διατήρηση της εποπτείας και συνέχιση της δημοσιονομικής πειθαρχίας.
Το δημοψήφισμα λειτούργησε ως πολιτικός αποπροσανατολισμός, μετατρέποντας μια διαπραγματευτική διαδικασία σε ιδεολογική σύγκρουση χωρίς πραγματική εναλλακτική.
- Το Τρίτο Μνημόνιο (Αύγουστος 2015): Το Ιστορικό Παράδοξο της Επιστροφής με Βαρύτερους Όρους
Λίγες εβδομάδες μετά το «ηχηρό όχι» του 61,3%, η κυβέρνηση υπέγραψε νέο πρόγραμμα στήριξης — το γνωστό Τρίτο Μνημόνιο. Το παράδοξο είναι ότι οι όροι του νέου προγράμματος ήταν αυστηρότεροι, περιλαμβάνοντας:
- ενισχυμένη εποπτεία των τραπεζών,
- δημιουργία Ταμείου Αποκρατικοποιήσεων,
- επιπλέον περικοπές και
- αυξημένους φορολογικούς στόχους.
Συμπέρασμα: Το Δημοψήφισμα του 2015 ως Αντιπαράδειγμα
Η επέτειος των δέκα ετών από το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015 μάς προσφέρει την ευκαιρία για ουσιαστικό απολογισμό. Η ανάλυση καταδεικνύει πως:
- η κυβέρνηση είχε ήδη πολιτική νομιμοποίηση,
- το Σύνταγμα απέκλειε δημοψηφίσματα για οικονομικά θέματα,
- το επίδικο κείμενο ήταν μη δεσμευτικό και ανύπαρκτο,
- οι διαφορές μεταξύ προτάσεων ήταν αμελητέες, και
- το τελικό αποτέλεσμα ήταν εις βάρος της χώρας.
Το δημοψήφισμα του 2015 υπήρξε θεσμικά προβληματικό και πολιτικά τακτικιστικό
Η χρήση δημοψηφισμάτων πρέπει να γίνεται με θεσμική σοβαρότητα, συνταγματική αυστηρότητα και σαφή στόχευση, όχι ως μέσο προσωρινής πολιτικής διαφυγής. Η ιστορική εμπειρία του 2015 μάς διδάσκει ότι η εργαλειοποίηση των θεσμών μπορεί να αποβεί μοιραία για τη θεσμική αξιοπιστία του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Πρόσφατα σχόλια