Η σχέση μεταξύ του ΠΑΣΟΚ και της ευρύτερης Αριστεράς αποτελεί έναν από τους πιο καθοριστικούς άξονες της μεταπολιτευτικής περιόδου. Από το 1974 έως σήμερα οι δύο αυτοί χώροι βρέθηκαν άλλοτε σε καθεστώς έντασης, άλλοτε σε συγκλίσεις, σε μια σχέση που όριζε —άμεσα ή έμμεσα— την κατεύθυνση της Κεντροαριστεράς.
- Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ και η αποστασιοποίηση από την ιστορική Αριστερά (1974–1981)
Με την πτώση της χούντας και την επαναφορά της δημοκρατίας το 1974, η Αριστερά επανέρχεται θεσμικά στο προσκήνιο, ενταγμένη είτε στον παραδοσιακό κορμό του ΚΚΕ είτε στον ανανεωτικό χώρο του ΚΚΕ Εσωτερικού. Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ δεν σηματοδοτεί την απλή επανεμφάνιση μιας σοσιαλδημοκρατικής δύναμης, αλλά την προσπάθεια δημιουργίας ενός αυτόνομου φορέα, με αναφορές σε κοινωνικά στρώματα που είχαν αποκλειστεί μετά τον Εμφύλιο.
Το ΠΑΣΟΚ οικοδομεί μια αντιδεξιά, αντισυστημική ταυτότητα την οποία παραδοσιακή και η ανανεωτική Αριστερά αντιμετωπίζει με δυσπιστία. Το βλέπουν ως δημαγωγικό, αποϊδεολογικοποιημένο και επικίνδυνο για την πολιτική συγκρότηση της Αριστεράς. Έτσι, ήδη από τα πρώτα του βήματα, το ΠΑΣΟΚ τοποθετείται εκτός του «κλασικού» αριστερού φάσματος, παρά την προοδευτική του ρητορική.
- Κυβερνητική ηγεμονία και ιδεολογική αποξένωση (1981–1989)
Η νίκη του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 1981 εγκαινιάζει μία ριζική πολιτική και κοινωνική μεταρρύθμιση: αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, ίδρυση Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ), θεσμοθέτηση πολιτικού γάμου και διεύρυνση κοινωνικών δικαιωμάτων. Παρότι αυτές οι πρωτοβουλίες απηχούν ιστορικά αιτήματα της Αριστεράς, η τελευταία επιλέγει στάση απόρριψης ή σιωπής, εμμένοντας στην κατηγορία περί λαϊκισμού και θεσμικής αναξιοπιστίας του ΠΑΣΟΚ.
Το ΠΑΣΟΚ, από την άλλη πλευρά, επενδύει σε έναν αντιδεξιό ριζοσπαστισμό που του επιτρέπει να αποκτήσει ισχυρούς δεσμούς με τα μικρομεσαία κοινωνικά στρώματα, ιδίως με εκείνα που είχαν βιώσει τον κοινωνικό αποκλεισμό της μετεμφυλιακής περιόδου. Η Αριστερά αδυνατεί να κατανοήσει την κοινωνική δυναμική αυτής της πολιτικής στρατηγικής, με αποτέλεσμα να χάσει διαδοχικά ερείσματα που είχε δημιουργήσει τις προηγούμενες δεκαετίες.
- Η δεκαετία της μεταρρυθμιστικής απόστασης (1990–2004)
Κατά τη δεκαετία του 1990, το ΠΑΣΟΚ υπό την ηγεσία του Κώστα Σημίτη επιχειρεί έναν στρατηγικό επαναπροσδιορισμό προς την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία. Η είσοδος της Ελλάδας στην ΟΝΕ και η προώθηση μεταρρυθμίσεων εκσυγχρονιστικού χαρακτήρα συνιστούν την προσπάθεια του κόμματος να αποτινάξει τα στοιχεία του ριζοσπαστισμού των πρώτων χρόνων.
Παρά τη σαφή ιδεολογική μετατόπιση του ΠΑΣΟΚ προς μια πιο «ευρωπαϊκή» Κεντροαριστερά, ο Συνασπισμός, με επικεφαλής τον Νίκο Κωνσταντόπουλο, διατηρεί απόλυτη αυτονομία και απορρίπτει οποιαδήποτε συνεργασία. Έτσι χάνεται μία ακόμα ευκαιρία σύγκλισης, αυτή τη φορά όχι λόγω κοινωνικού ανταγωνισμού, αλλά λόγω διαφορετικής αντίληψης για το τι σημαίνει «προοδευτική διακυβέρνηση».
- Η κρίση, η μετάλλαξη και η αντιστροφή ρόλων (2009–2020)
Η είσοδος της Ελλάδας σε μνημονιακή εποπτεία το 2010 σηματοδοτεί την αρχή μιας πολιτικής μετάβασης: το ΠΑΣΟΚ, ως φορέας της πρώτης μνημονιακής κυβέρνησης, φέρει το κύριο πολιτικό κόστος και αποσαθρώνεται εκλογικά
Ο ΣΥΡΙΖΑ, εκμεταλλεύεται τη συγκυρία και ενδύεται τον ρόλο της αντισυστημικής Αριστεράς. Το 2015 αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση, χωρίς ωστόσο να επιφέρει τη ριζική ρήξη που είχε υποσχεθεί. Παρόλα αυτά, η πολεμική του απέναντι στο ΠΑΣΟΚ παραμένει διαρκής, παγιώνοντας την αντίληψη πως οι δύο χώροι είναι ασύμβατοι σε αξιακό επίπεδο.
- Ανασυγκρότηση και αναμέτρηση για την ηγεμονία της Κεντροαριστεράς (2020–2025)
Στη δεκαετία του 2020, το πολιτικό τοπίο αλλάζει και πάλι. Ο ΣΥΡΙΖΑ, μετά την ήττα του το 2023, εισέρχεται σε εσωτερική κρίση, ενώ το ΠΑΣΟΚ , διεκδικεί εκ νέου τον ρόλο του κυρίαρχου προοδευτικού πόλου.
Η σημερινή σχέση ΠΑΣΟΚ–Αριστεράς, αν και θεωρητικά πιο ώριμη, παραμένει δύσκολη: υπάρχουν σοβαρές ιδεολογικές αποκλίσεις, διαφορετικές πολιτικές κουλτούρες και ισχυρά ιστορικά φορτία που δεν επιτρέπουν εύκολη συνέργεια.
Πρόσφατα σχόλια