Οι Συμφωνίες Ζυρίχης–Λονδίνου παρουσιάστηκαν ως λύση “ιστορικού συμβιβασμού” μεταξύ των εθνοτικών κοινοτήτων της Κύπρου και των εγγυητριών δυνάμεων (Ηνωμένο Βασίλειο, Ελλάδα, Τουρκία). Στην πραγματικότητα, αποτέλεσαν ένα μετααποικιακό πλαίσιο επιβολής, το οποίο δεν στηρίχθηκε σε αρχές λαϊκής κυριαρχίας, αλλά σε διακρατικά συμφέροντα και εθνοτικά ποσοτικά κριτήρια. Η εσωτερική λογική του συστήματος ευνόησε την πολιτική σύγκρουση αντί του διαλόγου, καθιστώντας τη διάλυση σχεδόν αναπόφευκτη.
- Το Ιστορικοπολιτικό Υπόβαθρο των Συμφωνιών
Οι συμφωνίες υπεγράφησαν εν μέσω της ψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης, με κύριο στόχο των δυτικών δυνάμεων να διατηρηθεί η Κύπρος εκτός σοβιετικής επιρροής και εντός του νατοϊκού πλαισίου ασφαλείας. Η Βρετανία εξασφάλισε στρατιωτικές βάσεις και περιφερειακή επιρροή, ενώ η Ελλάδα και η Τουρκία παγίωσαν την παρουσία τους στο νησί ως εγγυήτριες δυνάμεις. Οι ελληνοκύπριοι, παρά την υπεροχή τους σε πληθυσμό, δεν ερωτήθηκαν για τη θεσμική μορφή του νέου κράτους.
- Η Συνταγματική Δομή της Κυπριακής Δημοκρατίας
3.1 Θεσμική Δυαρχία και Εκτελεστική Ακυβερνησία
Το σύνταγμα του 1960 προέβλεπε έναν Έλληνα Πρόεδρο και έναν Τούρκο Αντιπρόεδρο, εκλεγμένους από τις αντίστοιχες κοινότητες, με ισότιμες εξουσίες και δικαίωμα αρνησικυρίας. Το μοντέλο αυτό, μοναδικό στην παγκόσμια συνταγματική ιστορία, δημιουργούσε παράλυση στη λήψη αποφάσεων και καθιστούσε την καθημερινή διακυβέρνηση εξαιρετικά προβληματική. Η εκτελεστική εξουσία λειτουργούσε όχι ως όργανο σύνθεσης, αλλά ως πεδίο εθνοτικής αντιπαλότητας.
3.2 Εθνοτικός Κατακερματισμός της Δημόσιας Διοίκησης
Το κράτος οργανώθηκε στη βάση εθνοτικών ποσοστώσεων: 70% των δημοσίων υπαλλήλων έπρεπε να είναι Ελληνοκύπριοι και 30% Τουρκοκύπριοι. Παράλληλα, προβλέφθηκε δημιουργία ξεχωριστών κοινοτικών δομών (σχολεία, θρησκευτικές αρχές, δημοτικές υπηρεσίες), διαιωνίζοντας τον διαχωρισμό και ενισχύοντας την παράλληλη κρατικότητα.
3.3 Δικαστικό και Νομοθετικό Αδιέξοδο
Οι αποφάσεις της Βουλής απαιτούσαν διπλή πλειοψηφία (και των δύο κοινοτήτων), γεγονός που επέτρεπε σε μια μειοψηφία να μπλοκάρει νόμους εθνικού ενδιαφέροντος. Επιπλέον, δεν υπήρχε συνταγματικό δικαστήριο με μηχανισμούς ερμηνείας διαφορών μεταξύ των κοινοτήτων, γεγονός που επέτεινε το θεσμικό αδιέξοδο. Το Σύνταγμα απέτυχε να εξασφαλίσει μια βιώσιμη θεσμική αρχιτεκτονική
- Οι Συνθήκες Εγγυήσεως και Συμμαχίας: Νόμιμη Παρέμβαση ή Διεθνής Κερκόπορτα;
Η Συνθήκη Εγγυήσεως προέβλεπε ότι Ελλάδα, Τουρκία και ΗΒ διασφαλίζουν την ανεξαρτησία, εδαφική ακεραιότητα και συνταγματική τάξη της Κύπρου, με δικαίωμα μονομερούς στρατιωτικής επέμβασης. Αυτή η πρόβλεψη συγκρούεται με τη Χάρτα του ΟΗΕ (άρθρα 2.4 και 51) και με τις σύγχρονες ερμηνείες του διεθνούς δικαίου, όπως αυτές αναπτύχθηκαν μετά το 1945.
Η Συνθήκη Συμμαχίας εγκαθίδρυσε μικτή στρατιωτική δύναμη στο νησί, ενισχύοντας τις εθνοτικές ισορροπίες όχι μέσω ασφάλειας, αλλά μέσω στρατιωτικής παρουσίας και απειλής χρήσης βίας. Αυτό το στρατιωτικό σκηνικό κατέστησε τις πολιτικές κρίσεις δυνητικά εκρηκτικές.
- Από τη Συνταγματική Κρίση στην Κατάρρευση: 1963–1974
5.1 Το «Σχέδιο Μακαρίου» και η Πτώση της Συνταγματικής Τάξης (1963)
Το 1963 ο Μακάριος πρότεινε 13 τροποποιήσεις που στόχευαν σε άρση των θεσμικών αδιεξόδων (π.χ. κατάργηση αρνησικυριών). Οι Τουρκοκύπριοι θεώρησαν την κίνηση ως παραβίαση των συμφωνιών. Η αποχώρησή τους από την κυβέρνηση οδήγησε σε βίαιες συγκρούσεις και εγκαθίδρυση de facto χωριστής διοίκησης, υπονομεύοντας την Κυπριακή Δημοκρατία.
5.2 Η Τουρκική Πολιτική Εθνοτικής Θυλάκωσης (1964–1974)
Η Τουρκία εφάρμοσε στρατηγική ενίσχυσης των τουρκοκυπριακών περιοχών με παράνομο οπλισμό, στρατιωτική εκπαίδευση και διοικητική αυτονόμηση. Παράλληλα, στήθηκε σχέδιο εισβολής από τα μέσα της δεκαετίας, ετοιμάζοντας το έδαφος για μια στρατιωτική λύση και διχοτόμηση
5.3 Το Πραξικόπημα και η Εισβολή (Ιούλιος–Αύγουστος 1974)
Το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου (15 Ιουλίου 1974) προσέφερε στην Άγκυρα το πρόσχημα παρέμβασης. Η τουρκική εισβολή ξεπέρασε το πλαίσιο “αποκατάστασης συνταγματικής τάξης” και οδήγησε σε μόνιμο εδαφικό διαχωρισμό, προσφυγοποίηση και de facto διχοτόμηση.
- Συμπεράσματα: Συνταγματικό Παράδοξο και Μετααποικιακή Παγίδευση
Η Κυπριακή Δημοκρατία, όπως συγκροτήθηκε το 1960, δεν υπήρξε ποτέ πλήρως κυρίαρχο κράτος. Υπό τον μανδύα της ανεξαρτησίας, λειτουργούσε ως προτεκτοράτο με θεσμικά εξαρτώμενη εθνοκρατική αρχιτεκτονική. Οι Συμφωνίες Ζυρίχης–Λονδίνου:
- Δεν θεμελίωσαν εθνική κυριαρχία, αλλά πολυμερή εξάρτηση.
- Δεν ενοποίησαν τις κοινότητες, αλλά νομιμοποίησαν την αλληλοϋποψία.
- Δεν δημιούργησαν δημοκρατικό σύνταγμα, αλλά μια συμφωνία επιβολής.
Αποτέλεσαν, τελικά, την προγραμματική αποτυχία ενός κρατικού πειράματος, το οποίο από την αρχή ήταν θεσμικά ασύμβατο με τις συνθήκες συνύπαρξης και εξελίχθηκε σε τραγωδία.
Πρόσφατα σχόλια