Η δημοκρατία μας βρίσκεται σε μια πρωτοφανή αντίφαση: οι πολίτες δηλώνουν μαζικά ότι θέλουν ριζικές θεσμικές αλλαγές, αλλά ταυτόχρονα δεν πιστεύουν ότι είναι εφικτές. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι απλώς ένδειξη πολιτικής κόπωσης — είναι σημείο καμπής για τη σχέση κοινωνίας και εξουσίας. Η Ελλάδα, ως χώρα με μακρά παράδοση κρίσεων και προσαρμογών, αποτελεί χαρακτηριστικό μικρογραφικό παράδειγμα αυτής της αντίφασης: η απαίτηση για θεσμικό εκσυγχρονισμό συνυπάρχει με μια σχεδόν υπαρξιακή δυσπιστία προς το ίδιο το πολιτικό σύστημα που καλείται να τον υλοποιήσει.
Το 2025, οι διεθνείς έρευνες καταγράφουν ένα εντυπωσιακό παράδοξο: πάνω από τα δύο τρίτα των πολιτών σε Ευρώπη και Ελλάδα θεωρούν ότι «η χώρα χρειάζεται ριζική πολιτική αλλαγή», ενώ ταυτόχρονα η πλειοψηφία δηλώνει ότι «τίποτα ουσιαστικό δεν πρόκειται να αλλάξει». Πρόκειται για το σύνδρομο της θεσμικής απιστίας — μια κατάσταση όπου η πολιτική βούληση για μεταρρύθμιση συνυπάρχει με ψυχολογική παραίτηση.
Η εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς, στη βάση της, είναι συναισθηματικό συμβόλαιο: ο πολίτης πιστεύει πως το κράτος, οι νόμοι και οι θεσμοί λειτουργούν με τρόπο δίκαιο, προβλέψιμο και αξιοκρατικό. Όταν αυτό το συμβόλαιο σπάσει, η δημοκρατία συνεχίζει να υπάρχει τυπικά, αλλά χάνει τη νομιμοποιητική της δύναμη. Ο πολίτης υπακούει στους κανόνες, αλλά δεν πιστεύει σ’ αυτούς. Συμμετέχει στις εκλογές, αλλά χωρίς ελπίδα. Συζητά για την αλλαγή, αλλά χωρίς πίστη στην αποτελεσματικότητά της.
Η Ελλάδα βιώνει αυτή τη θεσμική κόπωση εδώ και δεκαετίες. Κάθε προσπάθεια «μεταρρύθμισης» —από το ασφαλιστικό και τη δημόσια διοίκηση μέχρι τη Δικαιοσύνη και την Παιδεία— γεννά προσδοκία και καταλήγει σε ανακύκλωση αδράνειας. Οι πολίτες μαθαίνουν να προεξοφλούν την αποτυχία: το πολιτικό σύστημα θα υποσχεθεί αλλαγή, οι αντιστάσεις θα την αποδυναμώσουν, και τελικά η καθημερινότητα θα συνεχίσει όπως πριν. Αυτή η επαναλαμβανόμενη απογοήτευση δημιούργησε μια κουλτούρα ρεαλιστικού κυνισμού, όπου ο πολίτης δεν ελπίζει, αλλά επιβιώνει.
Ωστόσο, πίσω από αυτή τη δυσπιστία δεν κρύβεται μόνο κυνισμός· υπάρχει και θεσμική ωριμότητα. Η ελληνική κοινωνία έχει πλέον αντιληφθεί ότι η μεταρρύθμιση δεν είναι τεχνικό έργο, αλλά πολιτισμική διαδικασία. Οι θεσμοί δεν αλλάζουν με νόμους, αλλά με νέες αντιλήψεις για τη δικαιοσύνη, τη λογοδοσία, τη δημόσια ηθική. Ο πολίτης απαιτεί αλλαγές που να είναι πραγματικές, όχι επιφανειακές· να αγγίζουν τη ρίζα της αδικίας, όχι να αναπαράγουν τη γλώσσα του εκσυγχρονισμού ως επικοινωνιακό πρόσχημα.
Η σύγχρονη θεσμική κρίση, επομένως, δεν είναι κρίση θεσμών αλλά κρίση εμπιστοσύνης. Ο πολίτης δεν απορρίπτει το δημοκρατικό σύστημα· απορρίπτει την αναντιστοιχία ανάμεσα στο ιδεώδες και την πράξη. Βλέπει τη διαφθορά να τιμωρείται μερικώς, τις ελίτ να εναλλάσσονται χωρίς ουσία, τις μεταρρυθμίσεις να σταματούν μπροστά στα ίδια συμφέροντα. Αυτή η συσσωρευμένη απογοήτευση μετατρέπεται σε πολιτική απάθεια, η οποία είναι πιο επικίνδυνη από τον ίδιο τον θυμό: ο θυμός διεκδικεί, η απάθεια αποσύρεται.
Η δημοκρατία, ωστόσο, δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς πίστη. Η νομιμοποίηση δεν εξαρτάται μόνο από την αποτελεσματικότητα, αλλά από το συμβολικό κεφάλαιο εμπιστοσύνης που καλλιεργείται ανάμεσα σε κράτος και πολίτη. Όταν ο πολίτης πάψει να πιστεύει ότι η ψήφος του μπορεί να αλλάξει κάτι, η θεσμική διαδικασία χάνει την ψυχή της. Και όταν η απογοήτευση αυτή γίνει συλλογική, δημιουργεί το ιδανικό έδαφος για τεχνοκρατικές ή αυταρχικές εκτροπές — μορφές εξουσίας που υπόσχονται “αποτελέσματα” αντί για συμμετοχή.
Η πρόκληση του θεσμικού επανασχεδιασμού στην Ελλάδα δεν είναι λοιπόν τεχνική, αλλά πολιτική και πολιτισμική. Χρειάζεται να αποκατασταθεί η πίστη στη δυνατότητα της αλλαγής· να αποδειχθεί στην πράξη ότι το κράτος μπορεί να μετασχηματίζεται όταν υπάρχει κοινωνική πίεση, διαφάνεια και θεσμικός αυτοσεβασμός. Ο επανασχεδιασμός δεν είναι σχέδιο “άνωθεν”· είναι διαδικασία συμμετοχής.
Η επόμενη γενιά πολιτών δεν αρκεί να ακούει για μεταρρυθμίσεις — πρέπει να τις ζει. Στην καθημερινή επαφή με τη δημόσια υπηρεσία, στο σχολείο, στη γειτονιά, στη Δικαιοσύνη. Ο θεσμός αποκτά κύρος όταν λειτουργεί, όχι όταν εξαγγέλλεται. Και η εμπιστοσύνη επιστρέφει όταν η αλλαγή δεν χρειάζεται να αποδειχθεί με λόγια, αλλά φαίνεται με πράξεις.
Το μεγάλο ζητούμενο της εποχής είναι να ξαναχτιστεί η γέφυρα νοήματος ανάμεσα στον πολίτη και τους θεσμούς. Όχι μέσω νέων συνταγματικών ρυθμίσεων, αλλά μέσω της αναζωογόνησης του πολιτικού ήθους. Γιατί, όσο και αν οι νόμοι αλλάζουν, αν ο πολίτης δεν πιστέψει ξανά ότι η δημοκρατία μπορεί να αυτοθεραπευθεί, τότε ο επανασχεδιασμός θα παραμείνει σύνθημα.
Η ιστορία δείχνει ότι οι κοινωνίες δεν αλλάζουν όταν επιβάλλεται η μεταρρύθμιση, αλλά όταν ξαναβρίσκουν πίστη στον εαυτό τους. Ο θεσμικός επανασχεδιασμός, επομένως, δεν ξεκινά από τη Βουλή, αλλά από την ψυχή των πολιτών: από τη στιγμή που η δυσπιστία θα πάψει να είναι άμυνα και θα ξαναγίνει απαίτηση.
Η Ελλάδα του 2025 μπορεί να μοιάζει κουρασμένη, αλλά έχει ένα πλεονέκτημα: γνωρίζει πια τι σημαίνει να απογοητεύεσαι από τους θεσμούς. Και αυτό το βίωμα μπορεί να γίνει η πρώτη ύλη ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου — ενός ρεαλιστικού ιδεαλισμού, όπου η πίστη στην αλλαγή δεν είναι ρομαντισμός, αλλά πράξη πολιτικής αυτογνωσίας.
Πρόσφατα σχόλια