Η κλιματική κρίση δεν αποτελεί απλώς περιβαλλοντική απειλή, είναι συνάμα και μια ιστορική ευκαιρία αναπροσδιορισμού του ρόλου του κράτους δικαίου. Στο επίκεντρο αυτής της μετάβασης βρίσκεται η αναγνώριση του περιβάλλοντος ως θεμελιώδους προϋπόθεσης της ανθρώπινης ελευθερίας. Το Σύνταγμα δεν καλείται απλώς να προστατεύσει τη φύση, αλλά να διασφαλίσει τη συνέχεια της ίδιας της κοινωνικής ζωής — να εγγυηθεί το δικαίωμα των επόμενων γενεών να ζουν σε έναν βιώσιμο κόσμο.
Το άρθρο 24 του ελληνικού Συντάγματος, ήδη από το 1975, ενσωματώνει αυτήν την προοπτική. Σήμερα, ωστόσο, οι συνθήκες απαιτούν μια νέα ερμηνευτική ανάγνωση: το Σύνταγμα οφείλει να καταστεί ενεργό εργαλείο πρόληψης και δράσης απέναντι στην κλιματική απειλή. Η συνταγματοποίηση της οικολογικής ευθύνης, όπως εκφράστηκε στις αποφάσεις των ανωτάτων δικαστηρίων της Γερμανίας και της Γαλλίας, δείχνει ότι η νομική τάξη μπορεί να γίνει φορέας ελπίδας και όχι γραφειοκρατικού περιορισμού.
Η λεγόμενη «οικολογική νομιμότητα» συνιστά την ώριμη έκφραση αυτής της νέας θεσμικής συνείδησης. Το περιβάλλον δεν είναι πια εξωτερικό αντικείμενο προστασίας, αλλά συνταγματικός εταίρος της πολιτείας. Το κράτος δεσμεύεται να νομοθετεί, να επενδύει και να αναπτύσσεται με τρόπο που δεν θίγει τις φυσικές ισορροπίες από τις οποίες εξαρτάται η ίδια του η ύπαρξη. Πρόκειται για μια μετάβαση από τη νομική απαγόρευση στην ενεργητική υποχρέωση: από το “μη καταστρέφεις” στο “δημιούργησε συνθήκες βιωσιμότητας”.
Η θετική αυτή διάσταση της συνταγματικής οικολογίας αναβαθμίζει και τη σχέση πολίτη-πολιτείας. Ο πολίτης δεν είναι πλέον παθητικός δικαιούχος προστασίας· γίνεται συν-φορέας ευθύνης. Η συμμετοχή του στη δημόσια διαβούλευση, στις περιβαλλοντικές αποφάσεις και στις συλλογικές δράσεις συνιστά έκφανση της ίδιας της δημοκρατικής ιδιότητας. Η περιβαλλοντική συνείδηση αποκτά έτσι συνταγματικό περιεχόμενο: είναι μορφή πολιτειότητας.
Η Ελλάδα διαθέτει ήδη το αξιακό υπόβαθρο για να καταστεί πρότυπο οικολογικής συνταγματικότητας. Η μακρά νομολογιακή παράδοση του Συμβουλίου της Επικρατείας στην προστασία των φυσικών πόρων, η ισχυρή κοινωνική ευαισθησία και η ευρωπαϊκή ένταξη της χώρας συγκροτούν ένα τρίπτυχο θεσμικής δυναμικής. Η ερμηνευτική επικαιροποίηση του άρθρου 24 και η ενσωμάτωση αρχών βιωσιμότητας σε όλες τις κρατικές πολιτικές μπορούν να μετατρέψουν την κλιματική πρόκληση σε πεδίο συνταγματικής αναγέννησης.
Το Σύνταγμα, στην προοπτική αυτή, δεν λειτουργεί αμυντικά — ως ανάχωμα απέναντι σε κινδύνους — αλλά δημιουργικά, ως πλαίσιο συνεργασίας ανθρώπου και φύσης. Η ελπίδα της βιωσιμότητας δεν προέρχεται από την τεχνολογία ή την αγορά· πηγάζει από τη βούληση των δημοκρατιών να θεσμοθετούν με όραμα, να θέτουν κανόνες που προστατεύουν όχι μόνο το παρόν, αλλά και το μέλλον.
Η συνταγματική ενσωμάτωση της οικολογικής ευθύνης, λοιπόν, δεν είναι απλώς νομική καινοτομία — είναι πράξη πολιτισμού. Δείχνει ότι η πολιτεία πιστεύει στην ικανότητά της να εξελίσσεται θετικά, να μαθαίνει, να προστατεύει και να δημιουργεί. Στο μέτρο αυτό, η κλιματική κρίση μπορεί να γίνει η απαρχή μιας νέας μορφής αισιόδοξης συνταγματικότητας: ενός κράτους που, αντί να αντιδρά στην κρίση, την υπερβαίνει μέσα από τον νόμο, τη γνώση και τη συλλογική ευθύνη.
Πρόσφατα σχόλια