Η πρόσφατη δημόσια τοποθέτηση του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών για τα χωρικά ύδατα του Αιγαίου σηματοδότησε ένα σημείο καμπής στη ρητορική διαχείριση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Για πρώτη φορά σε τόσο υψηλό επίπεδο, η Άγκυρα αποφεύγει να αναφερθεί ρητά στο casus belli, την απειλή πολέμου που από το 1995 αποτελούσε θεσμοθετημένο εργαλείο πίεσης και αποτροπής έναντι κάθε ενδεχόμενης ελληνικής επέκτασης στα δώδεκα ναυτικά μίλια. Η φράση «εσείς λέτε δώδεκα, εμείς έξι, ελάτε να συζητήσουμε» δεν είναι τυχαία. Ενσαρκώνει τη μετάβαση από τον λόγο της απειλής στον λόγο της διαχείρισης, μια στρατηγική μεταμόρφωση της πολιτικής επικοινωνίας που επιδιώκει να μετατρέψει την ισχύ σε εργαλείο συναίνεσης, χωρίς να αναιρεί το υπόβαθρό της.
Η Τουρκία, μέσα σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον, επιλέγει να μετεξελίξει το ύφος της εξωτερικής της πολιτικής σε πιο ήπιο, όχι από διάθεση ειρήνευσης, αλλά από ανάγκη προσαρμογής. Η ρητορική αποκλιμάκωσης αποτελεί μέσο επανατοποθέτησης και όχι μεταστροφής. Η χώρα αναζητά εκ νέου πρόσβαση σε δυτικά τεχνολογικά δίκτυα, αναθερμαίνει τους διαύλους με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να διαχειριστεί τις εσωτερικές πιέσεις ενός πολιτικού συστήματος που επιζητά σταθερότητα και συμβολική δύναμη. Στο πλαίσιο αυτό, η γλώσσα του διαλόγου καθίσταται ένα νέο όχημα εξουσίας: μια μορφή «ήπιας ισχύος» που εξυπηρετεί τις ανάγκες εξωτερικής νομιμοποίησης χωρίς να διακινδυνεύει τον εθνικό ηγεμονισμό.
Η μετάβαση από το casus belli στη ρητορική του διαλόγου εντάσσεται στη θεωρία του soft balancing — μια στρατηγική που επιτρέπει στους δρώντες να επηρεάζουν τις διεθνείς ισορροπίες μέσω θεσμών, αφήγησης και επικοινωνιακής νομιμοποίησης αντί άμεσης αντιπαράθεσης. Η Τουρκία, αντιλαμβανόμενη ότι η εποχή της ρητής απειλής έχει εξαντλήσει τη χρησιμότητά της, επενδύει στη γλώσσα του πραγματισμού. Έτσι, η απειλή δεν εξαφανίζεται αλλά αποκτά νέα μορφή: υποβόσκει ως σιωπηρή υπόμνηση ισχύος μέσα σε ένα αφήγημα συνεργασίας. Αυτή η επικοινωνιακή τεχνική αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της «δημιουργικής ασάφειας» (constructive ambiguity), ενός μηχανισμού μέσω του οποίου η ασάφεια παράγει στρατηγική ευελιξία. Όσο ο λόγος μένει ανοιχτός σε πολλαπλές ερμηνείες, ο εκφωνητής διατηρεί τον έλεγχο της ατζέντας.
Σε αυτήν τη συγκυρία, η ρητορική μετατόπιση της Άγκυρας συμπίπτει με μια περίοδο ευρύτερης αναθεώρησης των περιφερειακών ισορροπιών. Η Ανατολική Μεσόγειος έχει επανέλθει στο επίκεντρο της διεθνούς ενεργειακής πολιτικής, με ισχυρά αμερικανικά και ευρωπαϊκά συμφέροντα να επιδιώκουν σταθερότητα για την προώθηση επενδύσεων και τη διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας. Η Τουρκία, που επί χρόνια προέβαλλε μια επιθετική ρητορική μέσω του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας», επιδιώκει τώρα να εμφανιστεί ως «διαχειριστής σταθερότητας» προκειμένου να αποκαταστήσει το προφίλ της και να διεκδικήσει μερίδιο στην περιφερειακή ενεργειακή εξίσωση. Η φαινομενική ειρήνευση, επομένως, είναι εργαλείο στρατηγικού repositioning, όχι προϊόν αλλαγής αρχών.
Η τουρκική εξωτερική πολιτική, βαθιά εμποτισμένη από τον πολιτικό ρεαλισμό, παραμένει πιστή στη λογική του power politics: η επιβίωση και η προβολή ισχύος αποτελούν υπέρτατες αξίες. Η γλώσσα του διαλόγου λειτουργεί ως επικοινωνιακή επιμήκυνση της αποτροπής. Το casus belli αποσύρεται από το προσκήνιο, αλλά όχι από το οπλοστάσιο· μετατρέπεται σε διαρκή υπενθύμιση του κόστους που μπορεί να επιφέρει η μονομερής άσκηση ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων. Ο συμβολικός αποπληθωρισμός της απειλής επιτρέπει στην Τουρκία να εμφανίζεται μετριοπαθής χωρίς να υπονομεύει τις διεκδικήσεις της. Πρόκειται για ένα σύνθετο είδος στρατηγικού μιμητισμού, όπου η ρητορική ειρήνης υπηρετεί τις επιδιώξεις της ισχύος.
Η Ελλάδα, από την πλευρά της, καλείται να διαχειριστεί αυτήν τη νέα πραγματικότητα με ψυχραιμία και διορατικότητα. Η αποδοχή του διαλόγου ως αρχής δεν πρέπει να συγχέεται με την παραχώρηση περιεχομένου. Ο διάλογος, όταν δεν βασίζεται σε ισότιμο πλαίσιο, μπορεί να καταλήξει σε θεσμικό προηγούμενο νομιμοποίησης διεκδικήσεων. Η ελληνική διπλωματία χρειάζεται να μεταφράσει τον ρεαλισμό σε θεσμική πράξη, συνδυάζοντας τη νομική τεκμηρίωση των κυριαρχικών δικαιωμάτων με μια ενεργή πολιτική συμμαχιών και περιφερειακών συμπράξεων. Ο ρόλος των πολυμερών μηχανισμών —ΕΕ, ΝΑΤΟ, περιφερειακών συνεργασιών— είναι καθοριστικός, όχι μόνο ως μηχανισμός αποτροπής αλλά ως πεδίο καλλιέργειας αφηγήματος. Η ισχύς στον 21ο αιώνα δεν εδράζεται αποκλειστικά στη στρατιωτική ισχύ, αλλά στη δυνατότητα ελέγχου του νοήματος, στη διαχείριση της αφήγησης και στη θεσμική κατοχύρωση των δικαιωμάτων μέσα από διεθνή αναγνώριση.
Η ρητορική της Άγκυρας, αν και εμφανίζεται ειρηνική, φέρει τα χαρακτηριστικά του στρατηγικού υπολογισμού. Η πρόσκληση σε διάλογο δεν είναι έκφραση εμπιστοσύνης, αλλά εργαλείο διαχείρισης πίεσης. Στο πλαίσιο της εσωτερικής πολιτικής της Τουρκίας, η ρητορική αυτή λειτουργεί ως μέσο σταθεροποίησης: προβάλλει την εικόνα μιας ώριμης, υπολογιστικής δύναμης που μπορεί να συνδυάζει την ισχύ με τη διπλωματία. Παράλληλα, στο διεθνές πεδίο, η εικόνα αυτή αποσκοπεί στην αποκατάσταση εμπιστοσύνης με δυτικούς εταίρους που απαιτούν μετριοπάθεια ως προϋπόθεση συνεργασίας. Η διπλωματική ήπια ρητορική είναι, επομένως, στρατηγικό εργαλείο εξωτερικής νομιμοποίησης και εσωτερικής πολιτικής επιβίωσης.
Η Ελλάδα οφείλει να απαντήσει όχι με συναισθηματική καχυποψία, αλλά με μεθοδική ψυχραιμία. Ο πολιτικός ρεαλισμός δεν απορρίπτει τον διάλογο· τον υποτάσσει στη στρατηγική. Η αποδοχή τεχνικών συζητήσεων μπορεί να είναι χρήσιμη εφόσον υπηρετεί τη σταθερότητα, αλλά γίνεται επικίνδυνη όταν θολώνει τη διάκριση ανάμεσα σε τεχνική διαβούλευση και διαπραγμάτευση κυριαρχίας. Το ελληνικό πλεονέκτημα έγκειται στην προσήλωσή του στη διεθνή νομιμότητα. Κάθε διεθνές σύστημα, ακόμα και το πιο ρεαλιστικό, χρειάζεται έναν φορέα που να ενσαρκώνει τον κανόνα. Η Αθήνα, ως πυλώνας θεσμικού ρεαλισμού, μπορεί να χρησιμοποιήσει το Δίκαιο της Θάλασσας, την ΕΕ και τις περιφερειακές ενεργειακές συμπράξεις για να παράγει facts on the sea, δηλαδή εμπεδωμένα τετελεσμένα νομιμότητας.
Η ισορροπία ισχύος στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο διαμορφώνεται σήμερα όχι μόνο από στρατιωτικές δυνατότητες αλλά και από την ποιότητα του λόγου. Η τουρκική ρητορική μετατόπιση είναι δοκιμασία για το πώς η Ελλάδα θα μεταφράσει την ακαμψία του δικαίου σε ευελιξία πολιτικής. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αποτροπή από την εικόνα ενός κράτους που ξέρει πότε να μιλήσει και πώς να σιωπήσει. Η Αθήνα χρειάζεται να παραμείνει πιστή σε μια πολιτική υψηλής στρατηγικής, όπου κάθε λέξη έχει υπολογισμένη αξία, κάθε συμβολισμός υπηρετεί θεσμικό σκοπό και κάθε κίνηση συνδέεται με μακροπρόθεσμη επιδίωξη.
Η σημερινή φάση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, όσο κι αν μοιάζει πιο ήπια, είναι πιο περίπλοκη από ποτέ. Ο πραγματικός κίνδυνος δεν βρίσκεται στην πιθανότητα μιας στρατιωτικής σύγκρουσης, αλλά στη σταδιακή μετατόπιση του πλαισίου νομιμότητας μέσω του διαλόγου. Όταν τα μονομερή δικαιώματα γίνονται αντικείμενο συζήτησης, ο χρόνος λειτουργεί υπέρ εκείνου που θέτει τους όρους. Η Ελλάδα οφείλει να διατηρήσει την πρωτοβουλία ερμηνείας και να επιβάλει το δικό της νοηματικό πλαίσιο στο διεθνές περιβάλλον. Αυτό σημαίνει ψυχραιμία, θεσμική συνέπεια και συνδυασμό σκληρής και ήπιας ισχύος.
Σε τελική ανάλυση, η νέα τουρκική ρητορική συνιστά ένα τεστ στρατηγικής ωριμότητας για ολόκληρη την περιοχή. Αντιπροσωπεύει τη μετάβαση από τον ρητό καταναγκασμό στην επικοινωνιακή διαχείριση, από την απειλή της σύγκρουσης στη διπλωματία της ελεγχόμενης ειρήνης. Η Ελλάδα, διαθέτοντας βαθύ απόθεμα θεσμικής εμπειρίας και διεθνούς αξιοπιστίας, μπορεί να μετατρέψει αυτήν την περίοδο σε ευκαιρία αναβάθμισης της στρατηγικής της ταυτότητας. Η αληθινή πρόκληση δεν είναι να απαντήσει στη γλώσσα της Τουρκίας, αλλά να την υπερβεί — να καθορίσει το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα αποκτήσει νόημα.
Πρόσφατα σχόλια