Η σύγκρουση στην Ουκρανία και το υπό διαμόρφωση ειρηνευτικό προσχέδιο μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ρωσίας δεν αποτελούν ένα μεμονωμένο διπλωματικό επεισόδιο, αλλά μια κρίσιμη δοκιμασία για τη συνοχή και την ανθεκτικότητα της διεθνούς τάξης. Η Ουκρανία βρίσκεται στο επίκεντρο μιας ευρύτερης γεωπολιτικής μετάβασης, όπου η σύγκρουση μεταξύ αναθεωρητισμού και του κανόνα της απαγόρευσης χρήσης βίας, η αμφισβήτηση των αρχών κυριαρχικής ισότητας και η αναδιαμόρφωση των κανόνων συλλογικής ασφάλειας συνδέονται άρρηκτα. Η διαμάχη για το μέλλον των ουκρανικών εδαφών δεν αφορά μόνο το Κίεβο, αλλά αγγίζει τον πυρήνα της διεθνούς νομιμότητας, της σταθερότητας στην Ευρώπη και της παγκόσμιας ισορροπίας ισχύος.
Η εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας αποτελεί σήμερα μία από τις σημαντικότερες γραμμές άμυνας έναντι της διάβρωσης των θεμελιωδών κανόνων του διεθνούς συστήματος. Η αποδοχή ή η επιβολή εδαφικών παραχωρήσεων προς τον επιτιθέμενο, ακόμη και υπό το πρόσχημα της «ρεαλιστικής ειρήνης», θα δημιουργούσε ένα επικίνδυνο προηγούμενο: ότι η στρατιωτική ισχύς μπορεί να παράξει μόνιμα πολιτικά οφέλη και να αναθεωρήσει διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα. Η νομιμοποίηση των τετελεσμένων σε περιοχές όπως το Ντονμπάς ή η Κριμαία δε θα συνιστούσε απλώς παραβίαση του ουκρανικού δικαίου· θα αποτελούσε, σε παγκόσμιο επίπεδο, μήνυμα ότι το δίκαιο υποχωρεί όταν η βία ασκείται αποφασιστικά και επίμονα. Μια τέτοια εξέλιξη θα ενθάρρυνε αναθεωρητικές δυνάμεις σε άλλες περιοχές, από τον Νότιο Καύκασο έως την Ανατολική Ασία, να επιδιώξουν παρόμοια τετελεσμένα, διαβρώνοντας τη συλλογική ασφάλεια και πολλαπλασιάζοντας τις γεωπολιτικές κρίσεις.
Οποιαδήποτε ειρηνευτική διευθέτηση οφείλει επίσης να λάβει υπόψη το ιστορικό πλαίσιο της ουκρανικής εμπειρίας με ανεπαρκείς εγγυήσεις ασφαλείας. Το Μνημόνιο της Βουδαπέστης, που υποτίθεται ότι παρείχε πολιτικές διαβεβαιώσεις για την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας με αντάλλαγμα τη μη πυρηνική της διάσταση, αποδείχθηκε ανεπαρκές μπροστά σε έναν αποφασισμένο αναθεωρητικό δρώντα. Η αποτυχία εκείνου του πλαισίου υπενθυμίζει ότι η αποτροπή δεν μπορεί να στηρίζεται σε ασαφείς πολιτικές δηλώσεις ούτε σε μη δεσμευτικούς όρους. Η Ουκρανία χρειάζεται ένα σύστημα ασφαλείας που θα περιλαμβάνει σαφή νομική δέσμευση, αυτόματους μηχανισμούς αντίδρασης, συνδυασμό στρατιωτικών και διπλωματικών μέσων, και διαλειτουργικότητα με τις δυτικές δομές ασφαλείας χωρίς περιορισμούς που θα διατηρούν τη χώρα σε μια επικίνδυνη «γκρίζα ζώνη». Ένα σύστημα το οποίο περιορίζει την ουκρανική αυτοάμυνα, ενώ δεν επιβάλλει αντίστοιχους αυστηρούς όρους στη ρωσική πλευρά, θα σήμαινε θεσμική αναπαραγωγή της ανισορροπίας ισχύος που τροφοδότησε τη σύγκρουση από το 2014.
Η ευρωπαϊκή διάσταση της κρίσης είναι επίσης καθοριστική, καθώς η σταθερότητα της Ουκρανίας αποτελεί άμεσο προαπαιτούμενο για την ασφάλεια της ευρωπαϊκής ηπείρου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται μπροστά σε ένα δομικό δίλημμα: επιθυμεί τον τερματισμό του πολέμου, αλλά δεν μπορεί να αποδεχθεί μια συμφωνία που θα εγκαθιδρύσει μια επισφαλή μεταπολεμική τάξη, όπου τα σύνορα θα παραμένουν ευάλωτα και ο κίνδυνος επαναληπτικής επιθετικότητας θα είναι διαρκής. Η Ευρώπη έχει ήδη επενδύσει πολιτικά, οικονομικά και στρατηγικά στην Ουκρανία και γνωρίζει ότι η κατάρρευση της ουκρανικής άμυνας θα προκαλούσε αναταράξεις από τα κράτη της Βαλτικής έως τα Δυτικά Βαλκάνια. Η ευρωπαϊκή ασφάλεια δεν μπορεί να στηριχθεί σε μια λύση που επιβάλλει «ειρήνη υπό πίεση», παγιώνοντας ρωσικά εδαφικά κέρδη και δημιουργώντας έναν εξαρτημένο, στρατιωτικά περιορισμένο ουκρανικό κρατικό σχηματισμό.
Η οικονομική διάσταση του προσχεδίου συνδέεται με τον πυρήνα της διεθνούς δικαιοσύνης. Η χρήση παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας αποτελεί μια εύλογη και δίκαιη επιλογή, συμβατή με την αρχή ότι ο επιτιθέμενος οφείλει να επανορθώσει για τις ζημιές που προκάλεσε. Ωστόσο, η ενσωμάτωση επενδυτικών σχημάτων που θα απέφεραν κέρδη στη Ρωσία και η απουσία σαφούς σύνδεσης μεταξύ άρσης κυρώσεων και πλήρους αποκατάστασης της κυριαρχίας της Ουκρανίας δημιουργούν κινδύνους πρόωρης κανονικοποίησης του επιτιθέμενου. Μια τέτοια κανονικοποίηση θα υπονόμευε το μήνυμα ότι η διεθνής επιθετικότητα έχει κόστος και ότι οι παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου αντιμετωπίζονται με συνέπεια.
Στο ίδιο πλαίσιο, η πρόβλεψη πλήρους αμνηστίας για όλες τις πλευρές αντιβαίνει στις σύγχρονες εξελίξεις της διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης. Εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και κατάφωρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν μπορούν να παραγραφούν μέσω διπλωματικών συμβιβασμών χωρίς να υπονομευτεί η αρχή της λογοδοσίας, που αποτελεί κρίσιμο θεμέλιο τόσο της διεθνούς νομιμότητας όσο και της βιώσιμης ειρήνης. Η λογοδοσία δεν είναι αντίθετη της ειρήνης· είναι προϋπόθεσή της. Μια ειρήνη που θεμελιώνεται στη λήθη των εγκλημάτων δεν έχει σταθερότητα ούτε νομιμοποίηση.
Τελικά, η Ουκρανία δεν υπερασπίζεται μόνο το εθνικό της έδαφος. Υπερασπίζεται την ίδια την αρχή ότι τα σύνορα δεν χαράσσονται με τη βία και ότι η κυριαρχία ενός κράτους δεν είναι διαπραγματεύσιμη υπό στρατιωτικό εξαναγκασμό. Σε μια διεθνή συγκυρία όπου το δίπολο «ισχύς ή δίκαιο» επανέρχεται δυναμικά στον γεωπολιτικό διάλογο, η Ουκρανία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή υπεράσπισης ενός κόσμου που λειτουργεί με κανόνες και όχι με τετελεσμένα. Η πλήρης εδαφική της ακεραιότητα και η αποκατάσταση της κυριαρχίας της δεν αποτελούν μόνο ουκρανικό δικαίωμα, αλλά διεθνή αναγκαιότητα. Μια ειρηνευτική λύση που θα ενισχύει την αρχή της μη αναγνώρισης εδαφικών κτήσεων δια της βίας, θα θεμελιώνει αξιόπιστες και νομικά δεσμευτικές εγγυήσεις ασφάλειας και θα ενσωματώνει τη λογοδοσία ως αναπόσπαστο στοιχείο της διαδικασίας δεν θα είναι απλώς μια συμφωνία· θα αποτελέσει επένδυση στη σταθερότητα της διεθνούς τάξης και στην αποτροπή μελλοντικών κρίσεων. Μόνον υπό αυτές τις αρχές είναι δυνατή μια ειρήνη που δεν θα αποτελεί παύση πυρός, αλλά διαρκή θεμελίωση ασφάλειας, δικαίου και διεθνούς νομιμότητας.
Πρόσφατα σχόλια