Το Σύνταγμα μας καθιερώνει θεσμούς άμεσης συμμετοχής των πολιτών μέσω του δημοψηφίσματος. Συγκεκριμένα, το άρθρο 1 παρ. 3 προβλέπει ότι όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα. Η πρόβλεψη αυτή, σε συνδυασμό με τις διατάξεις του άρθρου 44 παρ. 2, εισάγει θεσμικά το εργαλείο του δημοψηφίσματος ως μηχανισμό ενίσχυσης της λαϊκής κυριαρχίας.
Το Σύνταγμα και η Άμεση Δημοκρατία: Θεσμικό Πλαίσιο
Σύμφωνα με το άρθρο 44 παρ. 2 του Συντάγματος, η διεξαγωγή δημοψηφίσματος επιτρέπεται σε δύο σαφώς προσδιορισμένες περιπτώσεις:
- Για κρίσιμα εθνικά ζητήματα.
- Για ψηφισμένα νομοσχέδια, μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις.
Ωστόσο, η ίδια συνταγματική διάταξη προβλέπει ρητούς περιορισμούς, εξαιρώντας ρητά από τη διαδικασία του δημοψηφίσματος τα δημοσιονομικά, φορολογικά και οικονομικά ζητήματα. Αυτός ο αποκλεισμός δεν είναι τυχαίος: αποσκοπεί στη διασφάλιση της θεσμικής σταθερότητας και της προβλεψιμότητας του οικονομικού πλαισίου, προστατεύοντας έτσι τη χώρα από δημοσιονομικές εκτροπές ή πολιτικές αποφάσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε μακροοικονομική αστάθεια.
Το Δημοψήφισμα του 2015: Συνταγματικά Ερωτήματα
Στο φως του παραπάνω πλαισίου, το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015, γεννά σοβαρά συνταγματικά ερωτήματα. Το επίμαχο ερώτημα αφορούσε την αποδοχή ή απόρριψη των προτάσεων των «Θεσμών» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και ΔΝΤ), που περιελάμβαναν δημοσιονομικά μέτρα, φορολογικές αλλαγές και ασφαλιστικές μεταρρυθμίσεις.
Καθίσταται σαφές ότι το ερώτημα του δημοψηφίσματος άγγιζε θεματικές που βρίσκονται εκτός του συνταγματικά επιτρεπτού πλαισίου. Η επιλογή αυτή οδήγησε σε θεσμικά ρευστό έδαφος, καθώς:
- Δεν υπήρξε προγενέστερη γνωμοδότηση από τη Βουλή ή το Επιστημονικό Συμβούλιο της Βουλής.
- Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κλήθηκε να υπογράψει την προκήρυξη χωρίς ρητή αρμοδιότητα ή δυνατότητα άρνησης.
- Το ερώτημα του δημοψηφίσματος τέθηκε με ασάφεια, κάτι που επηρέασε την εγκυρότητα της λαϊκής έκφρασης.
Πολιτειακή Νομιμότητα και Πολιτική Υπέρβαση
Η απουσία ενός στιβαρού θεσμικού πλαισίου για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος του 2015 δημιούργησε ένα προηγούμενο πολιτικής υπέρβασης των συνταγματικών περιορισμών. Πολλοί συνταγματολόγοι έθεσαν υπό αμφισβήτηση την πολιτειακή νομιμότητα της διαδικασίας, εστιάζοντας:
- Στην παραβίαση του άρθρου 44 παρ. 2.
- Στην εργαλειακή χρήση του θεσμού του δημοψηφίσματος για πολιτικούς σκοπούς.
- Στην ενίσχυση του δημοκρατικού ελλείμματος, παρά τη ρητορική περί ενίσχυσης της λαϊκής κυριαρχίας.
Η σύγκρουση ανάμεσα στη θεσμική τάξη και την πολιτική βούληση αναδείχθηκε στο προσκήνιο, θέτοντας επί τάπητος το ερώτημα: Πόσο άμεση μπορεί να είναι η δημοκρατία όταν οι θεσμικοί κανόνες παρακάμπτονται;
Συμπεράσματα: Προς μια Νέα Ερμηνεία της Άμεσης Δημοκρατίας;
Αν και επικαλέστηκε την άμεση δημοκρατία, η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος προκάλεσε συνταγματικούς τριγμούς και άφησε ανοιχτό το ζήτημα της σχέσης μεταξύ λαϊκής κυριαρχίας και θεσμικής νομιμότητας. Η ανάγκη για σαφέστερο νομικό πλαίσιο, θεσμικές εγγυήσεις και διαφάνεια στη χρήση τέτοιων εργαλείων είναι επιτακτική, ώστε η άμεση συμμετοχή των πολιτών να ενισχύει – και όχι να υπονομεύει – τη δημοκρατία.
Πρόσφατα σχόλια