Η αγροτική κοινωνία αντιμετωπίζει πολυεπίπεδη κρίση, η οποία δεν εξαντλείται ούτε στο εισόδημα ούτε στο κόστος παραγωγής. Πρόκειται για κρίση κοινωνικής ένταξης, πολιτικής εκπροσώπησης και θεσμικής ορατότητας. Οι αγρότες και οι αγροτικές κοινότητες, αν και παραμένουν κρίσιμοι για τη διατροφική ασφάλεια, τη διαχείριση του χώρου και την περιβαλλοντική ισορροπία, βιώνουν ολοένα και περισσότερο την αίσθηση ότι βρίσκονται στο περιθώριο των πολιτικών αποφάσεων που καθορίζουν το μέλλον τους.
Η κοινωνική διάσταση της αγροτικής κρίσης είναι συχνά υποτιμημένη. Στον δημόσιο λόγο, η γεωργία αντιμετωπίζεται είτε ως τεχνικό αντικείμενο πολιτικής είτε ως οικονομικό μέγεθος, σπάνια όμως ως ζωντανός κοινωνικός ιστός. Η αγροτική εργασία εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από υψηλή αβεβαιότητα, έντονη φυσική καταπόνηση, περιορισμένη κοινωνική αναγνώριση και χαμηλή διαγενεακή αναπαραγωγή. Η αποδυνάμωση των αγροτικών κοινοτήτων δεν είναι απλώς οικονομικό φαινόμενο, αλλά διαδικασία κοινωνικής αποσάθρωσης με μακροπρόθεσμες συνέπειες για τη δημοκρατία και την κοινωνική συνοχή.
Στο σημερινό ευρωπαϊκό πλαίσιο, η απόσταση μεταξύ αγροτικού κόσμου και κέντρων λήψης αποφάσεων διευρύνεται. Οι πολιτικές για το περιβάλλον, το κλίμα και τη βιωσιμότητα, αν και αναγκαίες, συχνά σχεδιάζονται με αστικό προσανατολισμό και τεχνοκρατική λογική, χωρίς επαρκή κατανόηση των κοινωνικών συνθηκών της υπαίθρου. Το αποτέλεσμα δεν είναι μόνο η πρακτική δυσκολία εφαρμογής των μέτρων, αλλά και η αίσθηση κοινωνικής αδικίας και θεσμικής αδιαφορίας που βιώνουν οι αγροτικές κοινωνίες.
Η κρίση πολιτικής εκπροσώπησης αποτελεί κεντρικό στοιχείο αυτής της δυναμικής. Οι παραδοσιακοί μηχανισμοί συλλογικής έκφρασης του αγροτικού κόσμου έχουν αποδυναμωθεί, ενώ τα πολιτικά κόμματα δυσκολεύονται να ενσωματώσουν ουσιαστικά τα αιτήματα και τις αγωνίες της υπαίθρου στα προγράμματά τους. Η αγροτική κοινωνία δεν αισθάνεται ότι διαθέτει πραγματική φωνή στη διαμόρφωση πολιτικών, γεγονός που οδηγεί σε αποξένωση από τους θεσμούς και, σε ορισμένες περιπτώσεις, σε πολιτική ριζοσπαστικοποίηση χωρίς σαφή ιδεολογικό πρόσημο.
Οι πρόσφατες κινητοποιήσεις αγροτών σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες δεν μπορούν να ερμηνευθούν αποκλειστικά ως αντίδραση σε συγκεκριμένα μέτρα. Αντανακλούν βαθύτερα κοινωνικά αιτήματα: αναγνώριση, αξιοπρέπεια, σταθερότητα και δίκαιη συμμετοχή στο κοινωνικό συμβόλαιο. Η αγροτική κοινωνία ζητά να αντιμετωπίζεται όχι ως πρόβλημα προς διαχείριση, αλλά ως αναπόσπαστο μέρος της κοινωνικής και πολιτικής ζωής.
Η κοινωνική ευαισθησία στην αγροτική πολιτική δεν σημαίνει άκριτη αποδοχή όλων των αιτημάτων ούτε επιστροφή σε αναχρονιστικά μοντέλα προστατευτισμού. Σημαίνει, πρωτίστως, κατανόηση των κοινωνικών επιπτώσεων των πολιτικών επιλογών και ενσωμάτωση της κοινωνικής διάστασης στον σχεδιασμό τους. Η μετάβαση προς πιο βιώσιμα και περιβαλλοντικά φιλικά συστήματα παραγωγής δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς κοινωνική συναίνεση και χωρίς τη διασφάλιση ότι οι αγροτικές κοινότητες δεν θα επωμιστούν δυσανάλογο κόστος.
Σε διεθνές επίπεδο, η αποδυνάμωση της αγροτικής κοινωνίας συνδέεται με ευρύτερες τάσεις κοινωνικής ανισότητας και περιφερειακής υποβάθμισης. Η συγκέντρωση πληθυσμού και οικονομικής δραστηριότητας στα αστικά κέντρα αφήνει πίσω περιοχές με περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες, εκπαίδευση και υγειονομική φροντίδα. Η αγροτική φτώχεια, συχνά αόρατη στον δημόσιο διάλογο, αποτελεί πραγματικότητα για σημαντικό τμήμα του πληθυσμού της υπαίθρου.
Η κοινωνική συνοχή δεν μπορεί να διατηρηθεί όταν ο πρωτογενής τομέας αντιμετωπίζεται ως περιθωριακός. Η γεωργία δεν είναι απλώς οικονομική δραστηριότητα, αλλά τρόπος ζωής και θεμέλιο κοινωνικών δεσμών. Η αποδιάρθρωση της αγροτικής κοινωνίας υπονομεύει την ισορροπία μεταξύ κέντρου και περιφέρειας και εντείνει τις κοινωνικές ανισότητες, με άμεσες πολιτικές συνέπειες.
Η επανασύνδεση της αγροτικής κοινωνίας με το πολιτικό σύστημα απαιτεί ανανέωση των θεσμών συμμετοχής, ενίσχυση της κοινωνικής προστασίας και αναγνώριση της πολλαπλής συμβολής της γεωργίας πέρα από την παραγωγή τροφίμων. Απαιτεί, επίσης, αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία συνολικά αντιλαμβάνεται τον ρόλο του αγρότη: όχι ως αποδέκτη επιδοτήσεων, αλλά ως φορέα κοινωνικής αξίας και συλλογικού συμφέροντος.
Πρόσφατα σχόλια