Η «Ιθάκη» αποτελεί μια ενδιαφέρουσα περίπτωση πολιτικού αφηγήματος, όπου ο πρώην πρωθυπουργός επιχειρεί να διαχειριστεί εκ νέου το αποτύπωμα της διακυβέρνησής του, να αποκαταστήσει την εικόνα του και να επαναπροσδιορίσει τη θέση του στο πολιτικό πεδίο. Η πρόθεση είναι σαφής: να θεμελιωθεί ένα προσωπικό αφήγημα το οποίο θα λειτουργήσει ως εργαλείο επανεμφάνισης, προσφέροντας ένα πλαίσιο αυτοκριτικής που υποτίθεται ότι μπορεί να αναδομήσει την πολιτική του αξιοπιστία. Ωστόσο, η ίδια η αφήγηση, στον τρόπο που οργανώνεται και συντίθεται, παράγει αποτελέσματα αντιστρόφως ανάλογα των επιδιώξεών της. Η «Ιθάκη», αντί να λειτουργεί ως γέφυρα προς μια νέα πολιτική ταυτότητα, αναδεικνύει το σύνολο των αντιφάσεων, των κενών και των ηγετικών αδιεξόδων της περιόδου 2015–2019, αποδεικνύοντας ότι ο μηχανισμός της αυτο-νομιμοποίησης μπορεί να καταστεί ταυτόχρονα μηχανισμός αυτο-αποδόμησης.
Το βιβλίο επιδιώκει να ορίσει εκ των προτέρων την ιστορική μνήμη, μεταφέροντας το κέντρο βάρους από τις πολιτικές επιλογές στον συναισθηματικό κόσμο του συγγραφέα και στις δυσκολίες που αντιμετώπισε. Η προσεκτική όμως ανάγνωση αποκαλύπτει μια μόνιμη διολίσθηση από την ουσιαστική ευθύνη στη συμβολική απολογία. Ο Τσίπρας μιλά για «αυταπάτες», αλλά αποφεύγει να αναγνωρίσει ότι οι αυταπάτες αυτές δεν ήταν σημεία αδυναμίας ενός περιβάλλοντος, αλλά θεμελιώδη στοιχεία των δικών του στρατηγικών επιλογών. Η ανεδαφικότητα των προεκλογικών δεσμεύσεων του 2015, η έλλειψη θεσμικού σχεδίου για τη διαπραγμάτευση, η απόφαση για δημοψήφισμα χωρίς βιώσιμο σχέδιο έκβασης, η συγκυβέρνηση με τους ΑΝΕΛ, η αποξένωση της μεσαίας τάξης, οι θεσμικές αστοχίες στην κρίση του 2018 και οι αμφιλεγόμενες μεταρρυθμίσεις σε κρίσιμους τομείς δεν παρουσιάζονται ως συνεκτικό σύνολο ηγετικών αποφάσεων, αλλά ως παράγωγα «συγκρούσεων», «λαθών άλλων» ή «διεθνών πιέσεων». Η επιλογή αυτή δεν επιτρέπει στον συγγραφέα να παράξει μια αυθεντική αυτοκριτική· δημιουργεί, αντιθέτως, ένα πεδίο όπου η πολιτική ευθύνη μετατρέπεται σε αφηγηματική μεταβλητή.
Η επαναλαμβανόμενη στοχοποίηση προσώπων που ο ίδιος ο Τσίπρας επέλεξε, ενίσχυσε και διατήρησε σε θέσεις ισχύος, λειτουργεί αντιστρόφως από την επιδιωκόμενη προστασία του ηγετικού του προφίλ. Η περιγραφή της συμπεριφοράς και των επιλογών συνεργατών του δεν απομακρύνει την ευθύνη από τον πρώην πρωθυπουργό, αλλά την καθιστά εντονότερη, καθώς αποδεικνύει ότι οι κρίσιμες δυσλειτουργίες του κυβερνητικού σχήματος προέκυψαν από προσωπικές επιλογές και όχι από αστάθμητους παράγοντες. Το βιβλίο αναδεικνύει, χωρίς να το επιδιώκει, τη δομική αδυναμία της ηγεσίας του: το γεγονός ότι βασίστηκε σε πρόσωπα που δεν διέθεταν είτε τη θεσμική επάρκεια είτε τον πολιτικό ρεαλισμό για να στηρίξουν ένα τόσο απαιτητικό εγχείρημα. Με αυτόν τον τρόπο, η αφήγηση προσφέρει άφθονα στοιχεία στους μελετητές της πολιτικής ηγεσίας, καταδεικνύοντας ότι ο βαθμός κρίσης ενός ηγέτη αποκαλύπτεται πρωτίστως μέσα από την ποιότητα των επιλογών του και όχι από την ένταση των συναισθηματικών εξηγήσεων που ο ίδιος δίνει εκ των υστέρων.
Παράλληλα, η «Ιθάκη» επιχειρεί να προβάλει μια εικόνα ώριμου, θεσμικού και αναστοχαστικού Τσίπρα, αλλά η ίδια η αφήγηση υπονομεύει την προσπάθεια. Η λεπτομερής καταγραφή εσωτερικών συγκρούσεων, η έντονη συναισθηματική φόρτιση και η συστηματική απόδοση ευθυνών σε συνεργάτες του δημιουργούν μια εικόνα ηγεσίας που κινήθηκε περισσότερο σε πλαίσιο προσωποκεντρικών ισορροπιών παρά σε θεσμική λογική. Η υπερβολική έκθεση των εσωτερικών αρρυθμιών δεν ενισχύει τον συγγραφέα· αντιθέτως, αναδεικνύει ότι η λειτουργία του κόμματος και της κυβέρνησης δεν στηρίχθηκαν σε σταθερούς μηχανισμούς αλλά σε εύθραυστες προσωπικές σχέσεις, συγκυριακές συμμαχίες και ιδεολογικές ασυνέχειες. Η πρόθεση να φανεί ο ηγέτης «μάχιμος μέσα σε χάος» μετατρέπεται άθελα σε απόδειξη ότι ο ίδιος συνέβαλε στη δημιουργία αυτού του χάους.
Οι επιπτώσεις αυτής της ασυνέχειας είναι ορατές και στην ευρωπαϊκή διάσταση του βιβλίου. Παρά την προσπάθεια να παρουσιαστεί η εμπειρία του 2015 ως μια ιδιότυπη συνεισφορά στη συζήτηση για την ευρωπαϊκή οικονομική διακυβέρνηση, η «Ιθάκη» καταδεικνύει ότι η ελληνική εμπειρία δεν παρήγαγε ποτέ συνεκτικό θεωρητικό μοντέλο ή στρατηγικό υπόδειγμα για την Αριστερά διεθνώς. Αντί για ένα δομημένο αφήγημα πολιτικής και θεσμικής μάθησης, το βιβλίο αναπαράγει την προσωπική διαδρομή του πρωθυπουργού, χωρίς να προσφέρει θεωρητικό βάθος ή συστηματικές εξηγήσεις. Η έλλειψη αυτής της διάστασης ακυρώνει την προσπάθεια να δοθεί στο βιβλίο χαρακτήρας ευρωπαϊκού case study· το καθιστά περισσότερο προσωπικό χρονικό παρά πολιτικό-θεσμικό εγχειρίδιο.
Το κρισιμότερο ίσως στοιχείο που υπονομεύει το εγχείρημα rebranding είναι ότι το βιβλίο δεν κλείνει κανένα από τα μεγάλα ανοιχτά αφηγήματα της περιόδου διακυβέρνησης Τσίπρα. Το 2015 παραμένει ερμηνευτικά εκκρεμές, το δημοψήφισμα δεν αποκτά πραγματικό πολιτικό πλαίσιο, η συγκυβέρνηση με τους ΑΝΕΛ δεν εντάσσεται σε συνεκτική συλλογιστική, η κρίση στο Μάτι αποφεύγεται ως πλήρης θεσμική αποτίμηση, η σχέση με τη μεσαία τάξη αντιμετωπίζεται επιδερμικά και οι θεσμικές αστοχίες συσκοτίζονται. Ένα βιβλίο που φιλοδοξεί να επανακαθορίσει την πολιτική εικόνα του συγγραφέα οφείλει να παράγει κλείσιμο μνήμης· η «Ιθάκη» όμως παράγει επανάληψη μνήμης, επαναφέροντας στο προσκήνιο ζητήματα που ο Τσίπρας θα ήθελε να έχει αφήσει πίσω του.
Το αποτέλεσμα είναι ένα αφήγημα που, αν και ενδιαφέρον από πολιτική σκοπιά, αποδεικνύεται αντιφατικό ως προς τον σκοπό του. Η «Ιθάκη» επιχειρεί να αναδείξει έναν Τσίπρα ώριμο, αυτοκριτικό και έτοιμο για «επιστροφή», αλλά καταλήγει να παρουσιάζει έναν Τσίπρα εγκλωβισμένο στο παρελθόν, σε έναν κύκλο εξηγήσεων που δεν συνθέτει νέα ταυτότητα. Δεν λειτουργεί ως εργαλείο μετασχηματισμού· λειτουργεί ως αρχείο αντιφάσεων. Δεν υποστηρίζει τη δυνατότητα rebranding· επιβεβαιώνει τα καθοριστικά όρια μιας ηγεσίας που δεν αποδέχθηκε πλήρως ούτε τις επιτυχίες ούτε τα λάθη της. Το ειρωνικό –αλλά πολιτικά αποκαλυπτικό– συμπέρασμα είναι ότι η «Ιθάκη», αντί να επιτελεί τον ρόλο μιας ασφαλούς επιστροφής, μοιάζει να παρατείνει το ταξίδι ενός ηγέτη που ήθελε να ξαναβρεί το πολιτικό του λιμάνι, αλλά άθελά του απέδειξε ότι δεν έχει ακόμη εγκαταλείψει το σημείο από το οποίο ξεκίνησε.
Πρόσφατα σχόλια