Η ηλεκτρική διασύνδεση Κρήτης – Κύπρου, γνωστή ως Great Sea Interconnector (GSI), αποτελεί ένα κρίσιμο έργο για την ενεργειακή ολοκλήρωση της Ανατολικής Μεσογείου, με στόχο την απεμπλοκή της Κύπρου από την ενεργειακή απομόνωση και την πλήρη ένταξή της στο ευρωπαϊκό ηλεκτρικό δίκτυο. Το έργο εντάσσεται στα Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και χρηματοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από τον Μηχανισμό «Συνδέοντας την Ευρώπη», με το υποθαλάσσιο τμήμα Κύπρου – Κρήτης να εκτείνεται περίπου 898 χιλιόμετρα και τη χρηματοδότηση από την ΕΕ να φτάνει τα 657 εκατομμύρια ευρώ. Παρά τη στρατηγική του σημασία, το έργο βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή λόγω πολιτικών, οικονομικών και τεχνικών προκλήσεων.
Η ένταση μεταξύ Αθήνας και Λευκωσίας προκύπτει κυρίως από διαφωνίες σχετικά με το κόστος και τη χρηματοδότηση. Η Ελλάδα επισημαίνει ότι η Κύπρος πρέπει να εκπληρώσει τις οικονομικές της υποχρεώσεις, ενώ η Λευκωσία συνδέει την καταβολή των δόσεων με την πρόοδο των ερευνών βυθού, οι οποίες έχουν «παγώσει» μετά τις τουρκικές παρεμβάσεις στην περιοχή Κάσου – Καρπάθου. Ο ΑΔΜΗΕ, φοβούμενος την περαιτέρω έκθεση, σταμάτησε τις πληρωμές προς τον κατασκευαστή Nexans από τον Αύγουστο, δημιουργώντας επιπλέον αβεβαιότητα και καθυστερήσεις.
Στην πολιτική σκηνή της Κύπρου παρατηρείται έντονη διχογνωμία. Ο Υπουργός Οικονομικών εκφράζει αμφιβολίες για τη βιωσιμότητα του έργου, ενώ ο Υπουργός Ενέργειας υπερασπίζεται την ευρωπαϊκή διάσταση και τη χρηματοδότηση του έργου. Ο Πρόεδρος προσπαθεί να κρατήσει ισορροπία, υποστηρίζοντας τη διμερή συνεργασία αλλά καταδικάζοντας την «ρητορική εκβιασμού». Η έλλειψη πολιτικής ομοφωνίας στη Λευκωσία έχει μεγεθύνει την ασυνεννοησία και καθυστερήσει την πορεία του έργου.
Οι γεωπολιτικές προκλήσεις εντείνουν την αβεβαιότητα, καθώς η τουρκική παρουσία στην περιοχή Κάσου – Καρπάθου είχε ως αποτέλεσμα το πάγωμα των ερευνών βυθού. Παράλληλα, η κινεζική State Grid, με ποσοστό συμμετοχής περίπου 24% στον ΑΔΜΗΕ, φέρεται να άσκησε πίεση για αναστολή νέων δαπανών μέχρι να εισπραχθεί η πρώτη δόση της Κύπρου. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO) άνοιξε επίσης έρευνα για πιθανά στοιχεία κακοδιαχείρισης στην πορεία χρηματοδότησης και εκτέλεσης του έργου, ειδικά κατά την περίοδο διαχείρισης από την κυπριακή εταιρεία EuroAsia Interconnector Ltd.
Οι συνέπειες μιας πιθανής καθυστέρησης ή ναυαγίου είναι σοβαρές. Ο ΑΔΜΗΕ θα βρεθεί εκτεθειμένος οικονομικά, η Nexans κινδυνεύει με δικαστικές διεκδικήσεις, ενώ η Κύπρος θα χάσει την ευκαιρία για φθηνότερη εισαγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Παράλληλα, οι σχέσεις Ελλάδας – Κύπρου θα τεθούν σε δοκιμασία, καθώς ένα «πάγωμα» θα ερμηνευθεί ως αποστασιοποίηση από το κοινοτικό πλαίσιο.
Οι πιθανές πορείες για το έργο είναι τρεις. Η πιο επιθυμητή είναι η διαχείριση της κρίσης και η επανεκκίνηση, με επίλυση των οικονομικών και ρυθμιστικών ζητημάτων και επαναδιαπραγμάτευση με τους κατασκευαστές. Μια δεύτερη επιλογή είναι η αναδιάρθρωση, όπως η επαναδρομολόγηση του καλωδίου προς τα Δωδεκάνησα, που όμως θα αλλοίωνε τον αρχικό σκοπό της σύνδεσης Κύπρου – Κρήτης. Η τρίτη και πιο ακραία περίπτωση είναι η ολική ή μερική εγκατάλειψη του έργου, με σοβαρές πολιτικές και οικονομικές συνέπειες.
Για μια βιώσιμη υλοποίηση απαιτείται διαφάνεια και κοινοποίηση των μελετών βιωσιμότητας από την κυπριακή πλευρά, αναθεώρηση του χρηματοδοτικού μοντέλου ώστε να μοιραστούν οι κίνδυνοι ισότιμα, σαφής διαπραγμάτευση με τη Nexans και ενεργή εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως ρυθμιστικού ή διαμεσολαβητικού φορέα. Μόνο με θεσμική συναίνεση, συνεργασία και τεχνική συνοχή μπορεί να επιτευχθεί η επανεκκίνηση και ολοκλήρωση του GSI, διασφαλίζοντας την ενίσχυση της Κύπρου και της Ελλάδας ως ενεργειακού κόμβου στην Ανατολική Μεσόγειο.
Πρόσφατα σχόλια