Εν μέσω πολλαπλών κρίσεων επανέρχεται επιτακτικά το ερώτημα: Βρίσκεται η Δύση σε ιστορική παρακμή, ή μήπως ζούμε την ιστορική επιβεβαίωση της περίφημης διακήρυξης περί του «τέλους της Ιστορίας»;
Φουκουγιάμα και η «Τελευταία Λέξη» της Ιστορίας
Το έργο του Φράνσις Φουκουγιάμα, The End of History and the Last Man (1992), δεν υπήρξε απλώς ένα αισιόδοξο επιφώνημα του μεταψυχροπολεμικού κόσμου. Αντίθετα, πρόκειται για μια φιλοσοφικά θεμελιωμένη πολιτική θεωρία που αντλεί από τη διαλεκτική του Χέγκελ και την ανθρωπολογική σύλληψη του Θουκυδίδη. Ο Φουκουγιάμα δεν ισχυρίστηκε ότι δεν θα συμβούν πλέον γεγονότα, αλλά ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία αποτελεί την τελική μορφή διακυβέρνησης, υπό την έννοια της ιδεολογικής πληρότητας.
Ωστόσο, τριάντα χρόνια αργότερα, με την άνοδο του αυταρχισμού, την πολιτισμική κόπωση της Δύσης και την παγκόσμια πολυκεντρικότητα, τίθεται το ερώτημα: μπορεί αυτή η πρόβλεψη να σταθεί ακόμη ως επαρκής ανάλυση του διεθνούς συστήματος;
Η Θεωρία της Παρακμής της Δύσης: Από τον Σπένγκλερ έως τον Χάντινγκτον
Η σύλληψη της παρακμής της Δύσης δεν είναι καινοφανής. Ο Όσβαλντ Σπένγκλερ στο μνημειώδες Η Παρακμή της Δύσης (1918) διατύπωσε μια κοσμική αντίληψη για τον ιστορικό κύκλο των πολιτισμών, θεωρώντας ότι κάθε πολιτισμική μορφή έχει τη δική της βιολογική ζωή: γέννηση, ακμή και αναπόφευκτη πτώση.
Αντίστοιχα, ο Σάμιουελ Χάντινγκτον στο The Clash of Civilizations (1996) προειδοποίησε για την υποχώρηση της Δύσης υπέρ μιας παγκόσμιας πολιτισμικής σύγκρουσης, στην οποία η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν θα είναι αναγκαστικά ο κοινός παρονομαστής των λαών, αλλά μία εκ των πολλών ερμηνειών της κοινωνικής οργάνωσης.
Εμπειρικά Δεδομένα και Πολιτική Συγκυρία
- Η Γεωπολιτική Άνοδος της Ανατολής
Η Κίνα διεκδικεί με ολοένα μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση τον ρόλο του παγκόσμιου ηγεμόνα, με οικονομική διείσδυση, στρατηγικές επενδύσεις (π.χ. Belt and Road Initiative) και ψηφιακή επιρροή. Η Ρωσία, παρά τις εσωτερικές της αδυναμίες, επανέρχεται στο διεθνές προσκήνιο ως παράγων αποσταθεροποίησης της δυτικής ηγεμονίας.
- Εσωτερική Κρίση Ταυτότητας της Δύσης
Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες αντιμετωπίζουν προβλήματα θεσμικής φθοράς, πολιτικού κατακερματισμού, ριζοσπαστικοποίησης και απονομιμοποίησης των ελίτ. Η «λαϊκιστική έκρηξη» μαρτυρεί μια βαθιά πολιτισμική κόπωση και κοινωνική δυσανεξία.
- Τεχνολογική και Οντολογική Αναδιάταξη
Ο ψηφιακός καπιταλισμός και η τεχνητή νοημοσύνη απειλούν να μετασχηματίσουν ριζικά τις βάσεις της φιλελεύθερης υποκειμενικότητας. Η κυριαρχία των αλγορίθμων επιτείνει τον «μεταδημοκρατικό» χαρακτήρα των κοινωνιών, με τον πολίτη να εκπίπτει σε παθητικό καταναλωτή πληροφοριών.
Φουκουγιάμα και η Μετα-Μεταψυχροπολεμική Αναθεώρηση
Ο ίδιος ο Φουκουγιάμα έχει προχωρήσει σε αναθεώρηση της αρχικής του θέσης, αναγνωρίζοντας τις ρωγμές στο δυτικό μοντέλο και τον κίνδυνο αποσύνθεσης του φιλελεύθερου οράματος. Ωστόσο, επιμένει ότι κανένα άλλο ιδεολογικό σύστημα δεν έχει παρουσιάσει συγκρίσιμη ικανότητα ενσωμάτωσης ετερότητας, οικονομικής προσαρμοστικότητας και πολιτικής αυτορρύθμισης.
Συμπεράσματα: Παρακμή ή Μετασχηματισμός;
Η διαλεκτική της Δύσης δεν είναι απαραίτητα αυτή της κατακρήμνισης, αλλά της μετάβασης. Η σημερινή κρίση μπορεί να ιδωθεί ως επαναδιαπραγμάτευση των όρων της ηγεμονίας της Δύσης, όχι ως το οριστικό της τέλος. Η Δύση, ιστορικά, διέθετε πάντοτε την ικανότητα αυτοκριτικής, εσωτερικής αναγέννησης και θεσμικής προσαρμογής—ιδιότητες που κανένας ανταγωνιστής δεν έχει ακόμη επιδείξει πλήρως.
Πρόσφατα σχόλια