Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την κατάρρευση του «αντίπαλου δέους» οι Ηνωμένες Πολιτείες βρέθηκαν κυρίαρχες για περίπου 15 χρόνια σε ένα ιδιότυπο μονοπολικό σύστημα Αυτή η περίοδος και συνδέθηκε με την παγκόσμια εξάπλωση της φιλελεύθερης δημοκρατίας, της οικονομίας της αγοράς, και των δυτικών προτύπων κυρίως δια της ήπιας ισχύος.
Η ανάδυση της Κίνας, η ανασυγκρότηση της Ρωσίας, η άνοδος της Ινδίας, της Βραζιλίας και άλλων περιφερειακών δυνάμεων έχουν αλλάξει τα μέχρι τώρα δεδομένα του διεθνούς γεωπολιτικού συστήματος.
Μετά το 1991, οι ΗΠΑ δημιούργησαν μία sui generis “pax Americana”. με κυριαρχία κυρίως της ήπιας ισχύος τους και με την παγκοσμιοποίηση να έχει “αγγλοσαξονικά” χαρακτηριστικά ενώ η φιλελεύθερη δημοκρατία θεωρήθηκε το φυσικό τέλος της πολιτικής εξέλιξης των κοινωνιών μοιάζοντας να επιβεβαιώνει την ρήση του Φ. Φουκουγιάμα.
Αυτή η ντετερμινιστική αντίληψη υπομονεύτηκε από την κρίση του 2008 η οποία οδήγησε σε αμφισβήτηση της αποτελεσματικότητας του αμερικανικού μοντέλου και ανέδειξε τη σχετική ανθεκτικότητα άλλων οικονομιών.
Η Κίνα, μετά το 1979 την υιοθέτηση «σοσιαλισμού με κινεζικά χαρακτηριστικά» και το άνοιγμα της οικονομίας της δημιούργησε σταδιακά ένα τεράστιο αποθεματικό ισχύος με την επιδίωξη να ηγηθεί σε θεσμούς όπως οι BRICS και να αποτελέσει πόλο εναλλακτικό της Δύσης.
Παράλληλα, η Ρωσία επανήλθε στο προσκήνιο μέσω της στρατιωτικής της ισχύος και της αξιοποίησης των ενεργειακών της πόρων, ενώ η Ινδία διεκδικεί όλο και περισσότερο στρατηγικό ρόλο στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού.
Η πολυπολικότητα αυτή χαρακτηρίζεται από πλέγμα επιλεκτικών, ευκαιριακών και στρατηγικών συνεργασιών. Οι ΗΠΑ επιχειρούν να διατηρήσουν τη γεωπολιτική τους κυριαρχία με νέα σχήματα όπως το QUAD και το AUKUS με σκοπό την άμυνα Ειρηνικού απέναντι στην κινεζική διείσδυση. Η Κίνα, από την πλευρά της, διευρύνει την πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» και ενισχύει θεσμούς όπως ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO), προσφέροντας ένα εναλλακτικό μοντέλο παγκόσμιας διασύνδεσης.
Η πολυπολικότητα συνεπάγεται επίσης τεχνολογική και γνωσιακή διαφοροποίηση. Η κυριαρχία της Δύσης στην καινοτομία αμφισβητείται από χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία, που επενδύουν στην τεχνητή νοημοσύνη, την κυβερνοασφάλεια και το διάστημα. Οι οικονομικές ροές διαφοροποιούνται, η παγκοσμιοποίηση λαμβάνει χώρα με πολλαπλές ταχύτητες και οι πληροφοριακοί πόλεμοι γίνονται νέοι μοχλοί εξουσίας.
Ο Ειρηνικός αναδεικνύεται σε επίκεντρο του στρατηγικού ανταγωνισμού ΗΠΑ–Κίνας, με την Ταϊβάν να αποτελεί πιθανή εστία ανάφλεξης. Η Αφρική μετατρέπεται σε πεδίο σύγκρουσης για φυσικούς πόρους και επενδύσεις, ενώ η Μέση Ανατολή επαναπροσδιορίζεται με ad hoc συμμαχίες που δεν ευθυγραμμίζονται κανέναν από τους γεωπολιτικούς δρώντες. Ταυτόχρονα, η Αρκτική αναδύεται ως ζωτικός χώρος ανταγωνισμού λόγω των πλουτοπαραγωγικών της πόρων, ενώ το διάστημα και ο κυβερνοχώρος μετατρέπονται σε στρατηγικά πεδία δράσης.
Η πολυπολικότητα συνοδεύεται από υψηλό βαθμό αστάθειας. Οι θεσμοί της μεταπολεμικής τάξης αντιμετωπίζουν κρίση νομιμοποίησης και λειτουργικότητας, ενώ η ρευστότητα του διεθνούς συστήματος ενδέχεται να υπονομεύσει την αποτελεσματική διαχείριση υπερεθνικών προβλημάτων, όπως η κλιματική αλλαγή, οι πανδημίες και η παγκόσμια ανισότητα.
Ωστόσο, μπορεί δυνητικά να δημιουργήσει ένα πιο πολυφωνικό ,και εκ των πραγμάτων ασφαλέστερο, διεθνές σύστημα. Ένα σύστημα με πολλαπλά κέντρα ισχύος μπορεί να περιορίσει τις τάσεις ηγεμονισμού, να αυξήσει την αλληλεξάρτηση μεταξύ των πόλων ισχύος και να ενισχύσει τη διαπραγματευτική δύναμη των μικρότερων κρατών.
Εν κατακλείδι, η μετάβαση από τον μονοπολικό στον πολυπολικό κόσμο δεν είναι γραμμική αλλά μια ασύμμετρη διαδικασία. Ο κόσμος του 21ου αιώνα δεν χαρακτηρίζεται πια από μια ενιαία υπερδύναμη, αλλά από πολλαπλά, διασταυρούμενα και ανταγωνιστικά κέντρα ισχύος.
Πρόσφατα σχόλια