Η συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας της Λιβύης τον Νοέμβριο του 2019, γνωστή ως Τουρκολιβυκό Μνημόνιο, έχει προκαλέσει βαθιά ρήγματα στη σταθερότητα της Ανατολικής Μεσογείου. Η συμφωνία, αν και παρουσιάζεται ως “μνημόνιο κατανόησης”, στην ουσία συνιστά μια διεθνή συμφωνία με νομικές και γεωπολιτικές προεκτάσεις.
- Η Συμφωνία Τουρκίας–Λιβύης και η Στρατηγική της “Γαλάζιας Πατρίδας”
Η Τουρκία, στα πλαίσια της στρατηγικής «Γαλάζια Πατρίδα» (Mavi Vatan), επιδιώκει την επέκταση της επιρροής της στη θάλασσα, διεκδικώντας δικαιώματα σε θαλάσσιες περιοχές που ιστορικά και νομικά ανήκουν σε άλλα κράτη. Το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο, καθώς προβλέπει θαλάσσια οριοθέτηση μεταξύ των δύο χωρών, αγνοώντας εντελώς την ύπαρξη ελληνικών νησιών, όπως η Κρήτη, η Ρόδος και το Καστελόριζο.
- Νομική Αποδόμηση της Συμφωνίας
2.1 Αντικείμενο Κριτικής
Η συμφωνία καταστρατηγεί βασικές διατάξεις του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας (UNCLOS), ιδιαίτερα το άρθρο 121, το οποίο αναγνωρίζει πλήρη δικαιώματα θαλασσίων ζωνών (υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ) σε κατοικήσιμα νησιά. Παρότι η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος στην UNCLOS, το δίκαιο της θάλασσας έχει καταστεί εθιμικό και δεσμευτικό για όλα τα κράτη, άρα και για την ίδια.
2.2 Έλλειψη Αντικριστών Ακτών
Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, προκειμένου να υπάρξει νομιμότητα σε μια συμφωνία θαλασσίων οριοθετήσεων, απαιτείται ύπαρξη γειτονικών ή αντικριστών ακτών. Στην περίπτωση Τουρκίας–Λιβύης, παρεμβάλλονται ελληνικά νησιά, γεγονός που καθιστά τη συμφωνία νομικά αβάσιμη και γεωγραφικά αναληθή.
- Η Αντίδραση της Ελλάδας και του Διεθνούς Παράγοντα
Η Ελλάδα, ως άμεσο θιγόμενο μέρος, προχώρησε σε συμφωνία με την Αίγυπτο τον Αύγουστο του 2020, καθορίζοντας ΑΟΖ με βάση τη μέση γραμμή και ανατρέποντας το νομιμοφανές πλαίσιο του Τουρκολιβυκού Μνημονίου. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση καταδίκασε το μνημόνιο, ενώ σε πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής ανέφερε ρητά ότι παραβιάζει δικαιώματα τρίτων κρατών.
- Η Ενεργειακή Διάσταση: Υδρογονάνθρακες και Επενδυτικά Συμφέροντα
Η Ανατολική Μεσόγειος διαθέτει τεράστιο ενεργειακό δυναμικό, όπως επισημαίνει και η Αμερικανική Γεωλογική Υπηρεσία (USGS). Σημαντικές εταιρείες, όπως η Chevron, έχουν ξεκινήσει σεισμογραφικές έρευνες νότια της Κρήτης. Το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο επιχειρεί να αποτρέψει τέτοιες εξελίξεις, προβάλλοντας μονομερή κυριαρχικά δικαιώματα. Παρά ταύτα, η Λιβύη μέχρι στιγμής έχει εκχωρήσει ερευνητικά τεμάχια που σέβονται τη μέση γραμμή, αποφεύγοντας σύγκρουση με την Ελλάδα.
Διπλωματικές Προοπτικές και Διεθνές Δικαστήριο
Η μόνη θεσμική διέξοδος που μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμη λύση είναι η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, υπό την προϋπόθεση κοινής αποδοχής από τα εμπλεκόμενα κράτη. Η Λιβύη έχει ιστορικό προηγούμενο προσφυγών (Μάλτα, Τυνησία), κάτι που καθιστά πιθανή την επαναφορά του ζητήματος σε νομικό επίπεδο.
Εσωτερική Αστάθεια στη Λιβύη και οι Εξελίξεις
Η Λιβύη παραμένει διχασμένη μεταξύ της κυβέρνησης της Τρίπολης και του Κοινοβουλίου της ανατολικής Λιβύης Το τελευταίο έχει απορρίψει το μνημόνιο, ωστόσο ο Χαφτάρ δήλωσε πρόσφατα ότι θα εξετάσει την κύρωση μέσω ειδικής επιτροπής. Η κατάσταση παραμένει ρευστή, με συνέπειες τόσο σε διπλωματικό όσο και ενεργειακό επίπεδο.
Συμπεράσματα
Το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο αποτελεί ένα παράδειγμα εργαλειοποίησης του Διεθνούς Δικαίου, που όμως δεν αντέχει σε νομικό, γεωγραφικό και στρατηγικό έλεγχο. Η απάντηση της Ελλάδας υπήρξε νηφάλια, με συμμάχους την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον εθιμικό χαρακτήρα της UNCLOS. Η λύση μπορεί να προκύψει είτε μέσω Χάγης είτε μέσω συμμαχιών που θα εδραιώσουν την έννομη τάξη στην Ανατολική Μεσόγειο.
Πρόσφατα σχόλια