Οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά και πολυσύνθετα ζητήματα στη σύγχρονη γεωπολιτική σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου και της Βόρειας Αφρικής. Η ανάδυση της Τουρκίας ως ενεργού περιφερειακού παράγοντα σε μια περιοχή που παραδοσιακά χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις, αστάθεια και πολλαπλές εξωτερικές παρεμβάσεις, συνδέεται άμεσα με τη στρατηγική συμμαχία της με την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (Government of National Accord – GNA) της Λιβύης. Παράλληλα, το μεταναστευτικό ζήτημα έχει μεταβληθεί σε σημαντικό εργαλείο άσκησης πολιτικής και γεωστρατηγικής πίεσης, με την Τουρκία να αξιοποιεί τη θέση της ως χώρα διέλευσης και κόμβος μεταναστευτικών ροών.
Το παρόν κείμενο επιχειρεί μια εις βάθος ανάλυση των διμερών σχέσεων Τουρκίας-Λιβύης, το ρόλο του μεταναστευτικού ζητήματος στη γεωπολιτική τους δυναμική, και τις επιπτώσεις αυτής της εργαλειοποίησης στη σταθερότητα της περιοχής και στις διεθνείς σχέσεις.
- Ιστορικό και Θεσμικό Πλαίσιο των Σχέσεων Τουρκίας-Λιβύης
Η σχέση μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης έχει βαθιές ιστορικές ρίζες, με την Οθωμανική Αυτοκρατορία να έχει κυριαρχήσει στη Λιβύη από τον 16ο αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Στη σύγχρονη εποχή, ωστόσο, οι σχέσεις είχαν παραμείνει σχετικά απομακρυσμένες μέχρι τις πρόσφατες γεωπολιτικές εξελίξεις.
Η πολιτική ανατροπή στη Λιβύη μετά το 2011, με την πτώση του καθεστώτος Καντάφι και την εκδήλωση εμφυλίου πολέμου, άνοιξε το πεδίο για νέες συμμαχίες. Η Τουρκία υιοθέτησε ενεργό ρόλο υποστηρίζοντας την GNA, την αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ κυβέρνηση, έναντι των αντιμαχόμενων δυνάμεων του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA) υπό τον στρατάρχη Χαφτάρ. Η υπογραφή του Μνημονίου Κατανόησης (MoU) τον Νοέμβριο του 2019 για τον καθορισμό των θαλάσσιων ζωνών μεταξύ των δύο χωρών αποτέλεσε ορόσημο στην τουρκο-λιβυκή συνεργασία, προβάλλοντας την Άγκυρα ως κύριο παίκτη στην ανατολική Μεσόγειο.
Αυτή η συμφωνία δεν ήταν απλά μια διμερής πολιτική κίνηση, αλλά έχει βαθιές γεωστρατηγικές συνέπειες, καθώς αμφισβητεί τα κυριαρχικά δικαιώματα άλλων κρατών, ιδιαίτερα της Ελλάδας και της Κύπρου, και μεταβάλλει τον ενεργειακό χάρτη της περιοχής.
- Η Μεταναστευτική Κρίση ως Γεωπολιτικό Όπλο
Η Τουρκία κατέχει στρατηγική θέση ως χώρα διέλευσης μεγάλου αριθμού μεταναστών και προσφύγων, κυρίως από τη Συρία, το Αφγανιστάν, και αφρικανικές χώρες. Η γειτνίαση με τη Λιβύη, που αποτελεί σημαντική χώρα διέλευσης για τους μετανάστες που προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη, καθιστά την Τουρκία κεντρικό παράγοντα ελέγχου των μεταναστευτικών ροών μέσω της Μεσογείου.
Η εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού από την Τουρκία εκδηλώνεται μέσω της δυνατότητας ρύθμισης ή και εκτροπής των μεταναστευτικών ροών με στόχο την άσκηση πίεσης προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικότερα την Ελλάδα. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω αμφιλεγόμενων πολιτικών ή ακόμα και μέσω της μερικής ανοχής σε οργανωμένες ή αυθόρμητες κινήσεις προσφύγων και μεταναστών προς τα σύνορα της ΕΕ.
Η στρατηγική αυτή υπενθυμίζει την εργαλειοποίηση των μεταναστευτικών ροών ως μέσο «υβριδικού πολέμου» ή «γεωπολιτικής διαπραγμάτευσης», όπου η μετακίνηση ανθρώπων γίνεται μέσο επιβολής πολιτικών διεκδικήσεων, αποσταθεροποίησης ή επίτευξης διαπραγματευτικών πλεονεκτημάτων.
- Επιπτώσεις στις Διεθνείς Σχέσεις και την Περιφερειακή Σταθερότητα
Η τουρκο-λιβυκή συνεργασία και η ταυτόχρονη χρήση του μεταναστευτικού ζητήματος ως γεωπολιτικό εργαλείο δημιουργούν ένα πολύπλοκο πεδίο ανταγωνισμού στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η εμπλοκή άλλων δυνάμεων, όπως της Ρωσίας, της Γαλλίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και των ΗΠΑ, εντείνει τον ανταγωνισμό και καθιστά δυσχερή την επίτευξη συνολικής ειρήνης και ασφάλειας στη Λιβύη και τα περίχωρά της.
Για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού από την Τουρκία και τους συμμάχους της συνιστά σοβαρή πρόκληση για την ασφάλεια των εξωτερικών συνόρων της και την εσωτερική συνοχή της. Παράλληλα, η διμερής σύγκρουση για τα θαλάσσια δικαιώματα εγείρει σημαντικά ζητήματα διεθνούς δικαίου και πολυμερών σχέσεων.
- Πολιτικές Προτάσεις και Μελλοντικές Προοπτικές
Η αποτελεσματική διαχείριση του μεταναστευτικού ζητήματος προϋποθέτει την την προώθηση βιώσιμων λύσεων στην πηγή των μεταναστευτικών ροών, και την αποτροπή της εκμετάλλευσης του ανθρώπινου πόνου για πολιτικά κέρδη.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι διεθνείς οργανισμοί καλούνται να αναλάβουν πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της σταθερότητας στη Λιβύη, την υποστήριξη διαλόγου και συμφωνιών διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών, και την αντιμετώπιση των υβριδικών απειλών που ενέχει η εργαλειοποίηση των προσφύγων και μεταναστών.
Συμπεράσματα
Οι σχέσεις Τουρκίας-Λιβύης δεν μπορούν να ιδωθούν αποσπασματικά από το ευρύτερο πλαίσιο των διεθνών σχέσεων και της γεωπολιτικής στρατηγικής στη Μεσόγειο. Η τουρκική στρατηγική στη Λιβύη και η εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού ζητήματος αποτελούν σημεία κλειδιά για την κατανόηση της αναδυόμενης πολυπολικής ισορροπίας και των εντάσεων στην περιοχή.
Η προσεκτική μελέτη αυτών των εξελίξεων συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση των σύγχρονων προκλήσεων στη διεθνή πολιτική και στην ανάπτυξη πολιτικών που προάγουν τη σταθερότητα, την ασφάλεια και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Πρόσφατα σχόλια