Η δεκαετία του 1990 και οι αρχές του 2000 σημαδεύτηκαν από τη λεγόμενη «φιλελεύθερη διεθνή τάξη», υπό την αιγίδα της Δύσης, με την υπόσχεση της σταθερότητας, του ελεύθερου εμπορίου και της παγκοσμιοποίησης Η φάση μονοπολικότητας υπό την ηγεμονία των Ηνωμένων Πολιτειών φαίνεται να εισέρχεται σε περίοδο αποδρομής ενώ η ρωσική αναθεωρητική στρατηγική, η κινεζική άνοδος και η περιφερειακή εκρηκτικότητα στη Μέση Ανατολή συνιστούν τις βασικές μεταβλητές ενός υπό διαμόρφωση πολυπολικού κόσμου.
Η ανάδυση ενός πολυπολικού διεθνούς συστήματος συνιστά ένα από τα σημαντικότερα θεωρητικά και πρακτικά διακυβεύματα της παγκόσμιας πολιτικής επιστήμης του 21ου αιώνα. Η έννοια της πολυπολικότητας δεν παραπέμπει απλώς στην ύπαρξη πολλών κέντρων ισχύος, αλλά σε μια ουσιαστική αναδιαμόρφωση των κανόνων, των θεσμών και των συσχετισμών που διέπουν το διεθνές σύστημα.
Η μετάβαση σε ένα πολυπολικό διεθνές σύστημα, μέσα από γεωστρατηγικές συγκρούσεις, τεχνολογικό ανταγωνισμό, στρατιωτικούς εξοπλισμούς και την αναδιάταξη συμμαχιών. Η ρωσο-ουκρανική σύγκρουση, ο πόλεμος Ισραήλ–Ιράν και η παγκόσμια διείσδυση της Κίνας λειτουργούν ως βασικά παραδείγματα για την κατανόηση της νέας αυτής εποχής.
Η Ρωσία και η Επαναδιεκδίκηση του Ευρασιατικού Χώρου
Η Ρωσία, μετά από μια περίοδο υποχώρησης στη δεκαετία του 1990, εμφανίζεται πλέον ως αναθεωρητική δύναμη που αμφισβητεί ενεργά τη μεταψυχροπολεμική αρχιτεκτονική ασφάλειας στην Ευρώπη. Η στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία το 2022 δεν αποτελεί μία απλή περιφερειακή σύγκρουση. Είναι ένα συμβολικό και πρακτικό πλήγμα στο δυτικό σύστημα που επεξέτεινε το ΝΑΤΟ ανατολικά και επιχείρησε να εντάξει την Ουκρανία στη σφαίρα επιρροής του.
Το Κρεμλίνο θεωρεί ότι η Ουκρανία είναι κρίσιμη για την ασφάλειά του, ενώ η επέμβαση θεωρείται αναγκαία για την ανασύσταση της ρωσικής ισχύος στην Ευρασία. Παρά τις δυτικές κυρώσεις, η Μόσχα κατάφερε να διατηρήσει την ενεργειακή της επιρροή σε τρίτες αγορές (ιδίως στην Ασία και την Αφρική) και να ενισχύσει τις στρατηγικές της σχέσεις με Κίνα, Ινδία, Ιράν και άλλους μη δυτικούς δρώντες. Η Ρωσία δεν επιδιώκει απλώς περιφερειακή υπεροχή. Αποσκοπεί σε έναν πολυπολικό κόσμο όπου δεν θα υπάρχει αποκλειστική δυτική ηγεμονία.
Το Ιράν και ο Αγώνας για Περιφερειακή Κυριαρχία
Το Ιράν αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση μιας μεσαίας δύναμης η οποία επιθυμεί να αποκτήσει ηγεμονική θέση στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Αυτό έχει βαρύνουσα σημασία σε μία εποχή μετάβασης. Η Τεχεράνη, έχει οικοδομήσει ένα σύνθετο δίκτυο επιρροής μέσω μη-κρατικών δρώντων εξτρεμιστικής κατεύθυνσης δημιουργώντας ένα «σιιτικό τόξο» από τον Περσικό Κόλπο μέχρι τη Μεσόγειο.
Η αντίδραση του Ισραήλ είναι επιθετική και προληπτική. Στοχευμένες επιχειρήσεις σε συριακό έδαφος, κυβερνοεπιθέσεις στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και η πρόσφατη αναβάθμιση των αμυντικών του δυνατοτήτων υποδεικνύουν την κρισιμότητα του μετώπου. Παράλληλα, το Ιράν εμπλέκεται εμμέσως στον πόλεμο της Γάζας μέσω της Χαμάς και της Hezbollah, ασκώντας πίεση στο Ισραήλ και στις ΗΠΑ.
Το Ιράν δεν είναι πλέον απομονωμένο. Η συνεργασία του με τη Ρωσία στον πόλεμο της Ουκρανίας, η ένταξή του στους BRICS και η συμμετοχή του στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης το φέρνουν πιο κοντά σε έναν ευρασιατικό άξονα ισχύος. Οι εντάσεις με το Ισραήλ είναι προάγγελοι για το είδος των συγκρούσεων που αναδύονται σε έναν πολυπολικό κόσμο: περιφερειακές με παγκόσμιες προεκτάσεις.
Η Κίνα ως Αναδυόμενη Υπερδύναμη
Η Κίνα αποτελεί την πιο συστημική πρόκληση για το υπάρχον διεθνές σύστημα. Δεν είναι απλώς οικονομικά ανερχόμενη. Αναδιαμορφώνει ενεργά τη διεθνή τάξη μέσα από την Πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (BRI), τη χρήση οικονομικής διπλωματίας, τη στρατηγική τεχνολογική αυτάρκεια (ιδίως στον τομέα των ημιαγωγών και της τεχνητής νοημοσύνης), και την ενίσχυση των ναυτικών και πυρηνικών της δυνατοτήτων.
Το Πεκίνο ακολουθεί μια διπλωματία χαμηλών τόνων αλλά βαθιάς διείσδυσης. Η στρατηγική του δεν είναι επεκτατική με στρατιωτικούς όρους, αλλά παγκόσμια σε εμβέλεια μέσω επενδύσεων, εμπορικών συμφωνιών και διακυβερνητικών συνεργασιών. Παράλληλα, αυξάνει τις στρατιωτικές εντάσεις με την Ταϊβάν και ενισχύει την παρουσία του στη Νότια Σινική Θάλασσα, προετοιμάζοντας το έδαφος για πιθανή διένεξη με τις ΗΠΑ στον Ινδο-Ειρηνικό.
Η συμμαχία Πεκίνου-Μόσχας, αν και ευκαιριακή σε σημεία, ενισχύει τη θεμελιώδη δυναμική ενός κόσμου που δεν περιστρέφεται πλέον αποκλειστικά γύρω από τη Δύση. Η Κίνα επιδιώκει έναν κόσμο όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι το μοναδικό σημείο αναφοράς.
Προς Ποια Κατεύθυνση Κινείται το Διεθνές Σύστημα;
Η μετάβαση στην πολυπολικότητα δεν σημαίνει αυτομάτως σταθερότητα ή ισορροπία. Το νέο σύστημα χαρακτηρίζεται από:
- έντονο ανταγωνισμό για περιφερειακή κυριαρχία,
- κατακερματισμό της διεθνούς συνεργασίας,
- χρήση ενεργειακών, τεχνολογικών και οικονομικών εργαλείων ως μορφών εξαναγκασμού,
- αδυναμία του ΟΗΕ και των υπαρχόντων θεσμών να ρυθμίσουν τις συγκρούσεις.
Επιπλέον, οι νέοι πόλοι ισχύος δεν μοιράζονται ένα ενιαίο όραμα για τον κόσμο. Οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία και το Ιράν δεν συμφωνούν ούτε στις βασικές αρχές διεθνούς διακυβέρνησης. Αυτό σημαίνει ότι η πολυπολικότητα του 21ου αιώνα ενδέχεται να είναι ασύμμετρη, αστάθμητη και επικίνδυνα ρευστή.
Συμπέρασμα
Η σημερινή διεθνής πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από τη διαρκή αποδυνάμωση της μονοπολικότητας και την ανάδυση ενός πολυπολικού, αλλά ασταθούς κόσμου. Η ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία, η γεωπολιτική αναμέτρηση Ισραήλ–Ιράν και η στρατηγική άνοδος της Κίνας διαμορφώνουν τη νέα εποχή.
Καθώς το διεθνές περιβάλλον μεταβάλλεται γίνεται εμφανές ότι το μεταψυχροπολεμικό αφήγημα της σταθερής φιλελεύθερης τάξης δεν δύναται πλέον να ερμηνεύσει επαρκώς τα γεγονότα. Η νέα εποχή χαρακτηρίζεται ανταγωνισμό συμφερόντων σε όλα τα επίπεδα. Η Ρωσία, η Κίνα και το Ιράν δεν δρουν σε ένα κενό ισχύος· ενσωματώνονται πλέον σε μια πολυσχιδή γεωπολιτική πραγματικότητα, η οποία επανακαθορίζει τις αρχές της κυριαρχίας, της ισχύος και της διεθνούς νομιμότητας.
Εν κατακλείδι, η παγκόσμια αρχιτεκτονική ασφαλείας εισέρχεται σε μια φάση δομικής επαναξιολόγησης. Η πολυπολικότητα δεν αποτελεί απλώς μια αριθμητική αύξηση πόλων ισχύος, αλλά μια ανατροπή του τρόπου με τον οποίο ασκείται και νομιμοποιείται η διεθνής ηγεμονία.
Πρόσφατα σχόλια