Η τραγωδία των Τεμπών συνιστά μία εκ των πλέον τραγικών στιγμών για τη σύγχρονη ελληνική δημόσια διοίκηση και διακυβέρνηση. Η εν λόγω τραγωδία δεν αποτελεί απλώς αποτέλεσμα μεμονωμένης ανθρώπινης αβλεψίας ή τεχνικής δυσλειτουργίας, είναι συνισταμένη των διοικητικών και θεσμικών παθογενειών που διατρέχουν το ελληνικό κράτος.
Ο θεσμικός και λειτουργικός κατακερματισμός μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων —ΟΣΕ, ΕΡΓΟΣΕ, Hellenic Train και Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων (ΡΑΣ)— καταδεικνύει την απουσία ενός αποτελεσματικού μηχανισμού συντονισμού και διαμοιρασμού ευθυνών. Η έλλειψη ενός ενιαίου διοικητικού πλαισίου και σαφούς κατανομής αρμοδιοτήτων δημιούργησε συνθήκες θεσμικού κενού (institutional void), το οποίο εμπόδισε τη λήψη αποφάσεων και την έγκαιρη πρόληψη του κινδύνου. Το φαινόμενο αυτό αντανακλά τον πολυκεντρισμό της διοικητικής δομής, όπου η πολυπλοκότητα των σχέσεων μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών φορέων οδηγεί σε θεσμική απορρύθμιση.
Η ΡΑΣ απέτυχε να επιτελέσει τον εποπτικό της ρόλο, εξαιτίας της υποστελέχωσης, της περιορισμένης θεσμικής ενδυνάμωσης και της αδυναμίας επιβολής δεσμευτικών κυρώσεων. Αυτή η αποτυχία μπορεί να ιδωθεί μέσα από το θεωρητικό πρίσμα του “regulatory capture”, σύμφωνα με το οποίο οι ρυθμιστικές αρχές δεν δρουν υπέρ του δημοσίου συμφέροντος, αλλά υπό την επιρροή των συμφερόντων που καλούνται να εποπτεύσουν ή του πολιτικού προσωπικού που τις ελέγχει. Η εν λόγω θεσμική αδυναμία οδήγησε στην έλλειψη ουσιαστικής λογοδοσίας, συντηρώντας μια κουλτούρα ατιμωρησίας.
Η κατάσταση επιδεινώθηκε από τη διαχρονική διοικητική αδράνεια και την αναβλητικότητα στην ολοκλήρωση κρίσιμων έργων ασφαλείας, όπως η εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτων τηλεδιοίκησης και σηματοδότησης. Η συμπεριφορά αυτή δεν συνιστά απλώς τεχνική αποτυχία, αλλά εμπίπτει στο φάσμα του φαινομένου της “παγίδευσης διαδρομής” (path dependency), κατά το οποίο θεσμικές επιλογές του παρελθόντος καθορίζουν σε υπερβολικό βαθμό το παρόν, ακόμη και όταν είναι προφανώς δυσλειτουργικές. Η πολιτικοποίηση της διοίκησης, η οποία διαχέεται στον διορισμό ηγεσιών και την αποδυνάμωση της τεχνοκρατίας, περιορίζει περαιτέρω τη δυνατότητα στρατηγικού σχεδιασμού και παραγωγής συνεκτικών πολιτικών.
Το δυστύχημα στα Τέμπη ανέδειξε επίσης μια βαθιά ηθική διάσταση: την αποτυχία του κράτους να διασφαλίσει το θεμελιώδες δικαίωμα των πολιτών στην ασφάλεια και τη ζωή. Η κοινωνική αγανάκτηση και η μαζική κινητοποίηση που ακολούθησε υποδηλώνουν μια σοβαρή ρωγμή στην κοινωνική νομιμοποίηση του κράτους. Η απώλεια εμπιστοσύνης προς τη δημόσια διοίκηση και τους πολιτικούς θεσμούς συμβαδίζει με την ενίσχυση του κοινωνικού κυνισμού και τη μείωση της συμμετοχής στον δημόσιο βίο.
Συνολικά, το τραγικό συμβάν των Τεμπών ενσαρκώνει την αποτυχία του ελληνικού διοικητικού κράτους να λειτουργήσει βάσει αρχών διαφάνειας, λογοδοσίας και ορθολογικού σχεδιασμού. Η αντιμετώπιση τέτοιων συστημικών παθογενειών απαιτεί ριζική επαναθεμελίωση της δημόσιας διακυβέρνησης, μέσω:
- της ενίσχυσης της επιτελικής ικανότητας του κράτους (state capacity),
- της αναδιάρθρωσης των διοικητικών αρμοδιοτήτων ώστε να αποφεύγεται ο θεσμικός κατακερματισμός,
- της ενδυνάμωσης των ανεξάρτητων ρυθμιστικών μηχανισμών με σαφή θεσμική αυτονομία και επάρκεια πόρων
- και της εγκαθίδρυσης μιας κουλτούρας διοίκησης και συστηματικής λογοδοσίας, πέραν συμβολικών παραιτήσεων.
Μόνον μέσα από τέτοιες θεσμικές και διοικητικές τομές μπορεί να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών και να αποφευχθεί η επανάληψη παρόμοιων τραγωδιών.
Πρόσφατα σχόλια