Η αποκέντρωση και η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων στην αυτοδιοίκηση έχει πολλάκις προκριθεί ως πιθανή λύση σε ποικίλα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα Η αποκέντρωση συνδυάστηκε με πολιτικές βελτίωσης της αποτελεσματικότητας και ποιότητας των δημόσιων υπηρεσιών, την ενίσχυση της περιφερειακής και τοπικής παραγωγικότητας και ανάπτυξης, την και θεωρήθηκε ή ως απάντηση του κρατικού μηχανισμού σε θεσμικές ανεπάρκειες.
Η προϊούσα παγκοσμιοποίηση, και η συνακόλουθη ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων, επιχειρήσεων και ατόμων, μεταξύ και εντός των χωρών που αυτή επιφέρει, μετέβαλε τα μέχρι στιγμής δεδομένα και οδήγησε την αυτοδιοίκηση σε αναζήτηση επενδύσεων, καινοτόμων ιδεών οργάνωσης και management και σε εφαρμογή πολιτικών που μέχρι πρόσφατα ήταν αποκλειστικό προνόμιο των κεντρικών κυβερνήσεων. Έτσι, δημιουργήθηκε η ανάγκη αναβίωσης και ανάδειξης των τοπικών συγκριτικών πλεονεκτημάτων και πολιτισμικών ταυτοτήτων, στο πλαίσιο μιας αυξανόμενης οικονομικής και πολιτικής εξουσίας της αυτοδιοίκησης
Αυτό σημαίνει ότι το πλησιέστερο στους πολίτες επίπεδο διακυβέρνησης, η αυτοδιοίκηση αναβαθμίστηκε και ως θεωρείται ένας αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισης και επίλυσης προβλημάτων όσο και εφαρμογής πολιτικών
Επιπλέον, η αστικοποίηση και η αυξανόμενη έντασή της είναι μια άλλη σημαντική παγκόσμια τάση που επηρεάζει την αποκέντρωση. Υπάρχει μία, φυσική, αύξηση του πολιτικού και οικονομικού ρόλου μητροπολιτικών περιοχών ο οποίος είναι εύλογο να τροφοδοτεί το αίτημα για μεταβίβαση αρμοδιοτήτων.
Η αποκέντρωση θεωρείται οργανικό μέρος μιας ευρύτερης πολιτικής μεταρρύθμισης, με στόχο την αύξηση της δημοκρατικής νομιμοποίησης του κράτους και την ενίσχυση την αποτελεσματικότητας των σχεδιαζόμενων πολιτικών.
Οι μεταρρυθμίσεις αυτές εγκαθιδρύουν οριζόντιες ή και αντεστραμμένες, bottom up, γραφειοκρατικές δομές σχέσεων αντί για τις μέχρι τώρα κάθετες, ιεραρχικές σχέσεις με σκοπό την ευρύτερη νομιμοποίηση και συμμετοχή των πολιτών.
Η αποκέντρωση δίνει έμφαση στη βελτίωση των τοπικών δημόσιων υπηρεσιών. Οι τοπικές κυβερνήσεις έχουν καλύτερη πληροφόρηση σχετικά με τις ανάγκες και τις προτιμήσεις των πολιτών τους και επομένως, μπορούν να ικανοποιήσουν καλύτερα ορισμένες ανάγκες του πληθυσμού.
Τα κίνητρα για αποκέντρωση μπορεί να είναι, όπως προαναφέρθηκε, η αύξηση της αποτελεσματικότητας της παροχής δημόσιων υπηρεσιών, η καλύτερη χρήση των δημόσιων πόρων και η διασφάλιση της αποτελεσματικότητας των δαπανών η αύξηση της ισότητας πρόσβασης και υπηρεσιών και η προσαρμογή των πολιτικών στις τοπικές συνθήκες και τις ανάγκες του πληθυσμού.
.
Σε ό,τι αφορά στα οικονομικά οφέλη υπάρχει βελτίωση της αποδοτικότητας, στη χρηματοδότηση της παροχής τοπικών δημόσιων υπηρεσιών και τοπικών πολιτικών. Η αυτοδιοίκηση διαθέτει πληροφορίες σχετικά με τις τοπικές απαιτήσεις, προτιμήσεις, ιδιαιτερότητες και συνθήκες, τις οποίες δεν γνωρίζει, ή δεν λαμβάνει υπ’οψιν, η κεντρική διοίκηση και οι οποίες επιτρέπουν την παροχή των τοπικών δημόσιων υπηρεσιών συμφώνως προς ανάγκες των κατοίκων. Έτσι, η αποκεντρωμένη επιλογή δίνει την ευκαιρία να αυξηθεί η οικονομική ευημερία, προσαρμόζοντας την παροχή δημόσιων υπηρεσιών στις ετερογενείς προτιμήσεις των μικρότερων πληθυσμιακών ομάδων.
Είναι ευκολότερο για την αυτοδιοίκηση από ότι για για το κεντρικό κράτος, να αποκτήσει πρόσβαση στις τοπικές πληροφορίες σχετικά με την εξέλιξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων, προτιμήσεων και ιδιαιτεροτήτων. Η κεντρική κυβέρνηση πιθανότερο είναι να παρέχει ένα ενιαίο, οριζόντιο επίπεδο δημόσιας παραγωγής αντί να λάβει υπ’οψιν τοπικές ιδιαιτερότητες.
Η αποκέντρωση συμβάλλει στην καλύτερη λογοδοσία. Σε ένα αποκεντρωμένο σύστημα, οι εκλεγμένες τοπικές αρχές είναι υπεύθυνες για τους κατοίκους που χρηματοδοτούν και καταναλώνουν τις υπηρεσίες που τους προσφέρονται. Σε ένα κεντρικό σύστημα παροχής δημόσιων υπηρεσιών, οι διαχειριστές δεν λογοδοτούν στους κατοίκους της περιοχής.
Το πλεονέκτημα αυτό εξαρτάται κυρίως από κατά πόσο το σύστημα χρηματοδότησης των δημόσιων υπηρεσιών, όπως επίσης η ποσότητα και ποιότητα των διαθέσιμων πληροφοριών, σχετικά με τα αποτελέσματα των υπηρεσιών, παρέχονται στο τοπικό επίπεδο.
Η αποκέντρωση και ιδιαίτερα η δημοσιονομική αποκέντρωση, είναι ευθέως ανάλογη της ανάπτυξης. Η αποκέντρωση μπορεί να ευνοήσει την ανάπτυξη όταν σχεδιαστεί και εφαρμοστεί σωστά και ιδιαιτέρως αν επιτρέπεται ο συναγωνισμός μεταξύ των φορέων αυτοδιοίκησης, με σκοπό την αποτελεσματικότητα, τη λογοδοσία και την προτίμηση που ταιριάζει σε χωρικό επίπεδο. Η αποκέντρωση μπορεί να βελτιώσει την αποδοτικότητα και την παραγωγικότητα του δημόσιου τομέα, γεγονός που με τη σειρά του μπορεί να συμβάλει στην αύξηση της παραγωγικότητας στον ιδιωτικό τομέα. Η αποκέντρωση θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε περισσότερες εκπαιδευτικές επενδύσεις και ενισχυμένο ανθρώπινο κεφάλαιο, οι οποίες αποτελούν δύο σημαντικούς παράγοντες οικονομικής ανάπτυξης.
Επιπροσθέτως, υπάρχει η αυξημένη δυνατότητα υλοποίησης αναπτυξιακών πολιτικών. Για να διασφαλιστεί ότι η ανάπτυξη και η παραγωγικότητα θα είναι πιο ισορροπημένη και χωρίς αποκλεισμούς σε ολόκληρη την επικράτεια, απαιτείται ένα αποτελεσματικό σύστημα πολυεπίπεδης διακυβέρνησης, το οποίο βασίζεται σε ενισχυμένο ρόλο της αυτοδιοίκησης .
Η αποκέντρωση στην διαδρομή του χρόνου έχει αποδείξει ότι παρουσιάζει πολλαπλά πολιτικά οφέλη
Κατ’ αρχάς σε ένα αποκεντρωμένο σύστημα η εγγύτητα που δημιουργείται μεταξύ αποκεντρωμένων θεσμικών φορέων και πολιτών. παρέχει την δυνατότητα ουσιαστικού ελέγχου.
Η αποκέντρωση διευρύνει τη συμμετοχή των πολιτών, φέρνοντας τη διακυβέρνηση πιο κοντά στους πολίτες και καθιστώντας την πιο προσιτή. Η ενεργός συμμετοχή των πολιτών ενισχύει επίσης τη λογοδοσία των τοπικών δημοσίων αποφάσεων.
Εκτός όμως από πλεονεκτήματα η αποκέντρωση, έχει και σημαντικές αδυναμίες. Κάποιες εξ αυτών αφορούν στην αποκέντρωση εν γένει, και κάποιες άλλες οφείλονται στον τρόπο εφαρμογής των διαδικασιών αποκέντρωσης.
Η μεταφορά αρμοδιοτήτων από τα κεντρικό κράτος στην αυτοδιοίκηση, χωρίς την αντίστοιχη μεταφορά πόρων είναι ελλιπής καθώς συνεχίζει την εξάρτηση της αυτοδιοίκησης από το κεντρικό κράτος.
Η μερική αποκέντρωση είναι μία πολύ διαδεδομένη πολιτική, περιορίζει όμως την ουσιαστική αυτονομία της αυτοδιοίκησης καθώς της στερεί την δυνατότητα συλλογής και αξιοποίησης πόρων
Η δημοσιονομική αυτονομία της αυτοδιοίκησης, για την άσκηση των ευθυνών τους, είναι η λυδία λίθος για την αποκέντρωση. Ένας ελάχιστος βαθμός φορολογικής ελευθερίας είναι αναγκαίος ώστε να είναι δυνατή η βέλτιστη αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων. Η δημοσιονομική αποκέντρωση δεν αφορά μόνο στη μεταφορά αρμοδιοτήτων, ακόμα και αν συνοδεύονται από τους ανάλογους πόρους, αλλά και τη χορήγηση κάποιας αυτονομίας στους αυτοδιοικητικούς φορείς για την άντληση και διαχείριση των πόρων τους.
Το κύριο μειονέκτημα που προκύπτει από την περιορισμένη αυτονομία των δαπανών και των εσόδων από την αυτοδιοίκηση είναι η αδυναμία ορθολογικής κατανομής των πόρων σύμφωνα με τις τοπικές απαιτήσεις και τις τοπικές προτιμήσεις, ιδιαιτερότητες και συνθήκες. Συνεπώς, ακυρώνεται ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα της αποκέντρωσης.
Χωρίς συγκεκριμένα μέτρα που ενισχύουν την ικανότητα των δήμων και περιφερειών με περιορισμένη δημοσιονομική ικανότητα, τα οφέλη της αποκέντρωσης μπορεί να προκύψουν μόνο στις ανεπτυγμένες περιφέρειες. Ελλοχεύει , δηλαδή, ο κίνδυνος της έντασης αντί της επιθυμητής άμβλυνσης των ανισοτήτων.
Λόγω των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων των επενδυτικών αποφάσεων, τα σφάλματα που έγιναν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων είναι δύσκολο και δαπανηρό να διορθωθούν. Με δεδομένο ότι η ικανότητα σχεδιασμού και υλοποίησης επενδύσεων είναι περισσότερο ισχυρή σε ανώτερες διοικητικές βαθμίδες το πρόβλημα αυτό μπορεί να λυθεί με αποτελεσματικούς υποστηρικτικούς μηχανισμούς και παράλληλα κάθετο και οριζόντιο συντονισμό.
Η αποκέντρωση είναι πιθανό να παρουσιάσει ορισμένες διοικητικές αδυναμίες οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις ακυρώνουν τα οφέλη της.
Η αλληλοεπικάλυψη, αρμοδιοτήτων και εξουσιών, μεταξύ των επιπέδων διακυβέρνησης καθιστά την παροχή υπηρεσιών και το policy making δυσκολότερο και κοστοβόρο. Αποτέλεσμα είναι η διεύρυνση του δημοκρατικού ελλείμματος και η δυσπιστία των πολιτών προς τις αυτοδιοικητικές αρχές.
Παρατηρείται σε διάφορες αποκεντρωτικές διοικήσεις σύγχυση των ρόλων μεταξύ των αυτοδιοικητικών δομών και των αποκεντρωμένων κεντρικών κρατικών διοικήσεων, που ανήκουν στο κεντρικό κράτος.
Η έλλειψη επαρκών διοικητικών, τεχνικών ή στρατηγικών δυνατοτήτων των φορέων αυτοδιοίκησης είναι πιθανώς μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στον τομέα της αποκέντρωσης. Οι θεσμικές ικανότητες των αυτοδιοικητικών δομών ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό εντός ακόμη και των πιο ανεπτυγμένων χωρών. Συχνό φαινόμενο είναι η αδυναμία εύρεσης πόρων για το σχεδιασμό, την υλοποίηση και τη διαχείριση των δημόσιων υπηρεσιών.
Εν κατακλείδι, οι αποκεντρωτικές πολιτικές παρουσιάζουν σημαντικά οφέλη αλλά και εξίσου σημαντικές αδυναμίες οι οποίες μπορούν να τροχοπεδήσουν την όποια μεταρρυθμιστική προσπάθεια. Το ιδανικό θα ήταν μία εξισορροπημένη σχέση μεταξύ κεντρικού κράτους και αυτοδιοικούμενων δομών με ευρείες αρμοδιότητες ώστε να αποσοβούνται οι αδυναμίες του ενός ή του άλλου πόλου εξουσίας.
Πρόσφατα σχόλια